لیژنەی ماددەی 140:خێزانە گەڕاوەكان پارچەیەك زەویی وەردەگرن

سبەی

لیژنەی مادەی 140 لە پەرلەمانی عێراق ئاشكرایكرد، هەر خێزانێكی كوردی گەڕاوە بۆ كەركووك و ناوچە دابڕێندراوەكان پارچەیەك زەوی پێدەدرێت.

شاخەوان عەبدوڵڵا، سەرۆكی لیژنەی مادەی 140 لە پەرلەمانی عێراق كە هاوكات جێگری سەرۆكی پەرلەمانیشە، سەبارەت بە وەرگرتنی ڕەزامەندی حكومەت بۆ پێدانی زەوی بۆ ئەو خێزانە كوردانەی دەگەڕێنەوە كەركوك و ناوچە دابڕێندراوەكان، نووسراوێكی فەرمیی  بڵاوكردەوە.

لە نوسراوەكەدا هاتووە: دوابەدوای نووسراوی ژمارە  61 لە 2025/4/14 ی لیژنەكەمان و كۆبوونەوەمان لەگەڵ حكومەت لە ڕێككەوتی 20ـی نیسان ڕەزامەندیمان وەرگرت هەرخێزانێكی كوردی گەڕاوە بۆ كەركوك و ناوچەكانی دیكە و ئەوانەی مادەی 140 یان كردووە پارچەیەك زەوییان پێ بدرێت.

لە نوسراوەكەدا، ئاماژە بەوەشكراوە، ئەم بڕیارە ئەو خێزانانەش دەگریتەوە كە مامەڵەكانیان تەواو كردووە، بەڵام قەرەبووی 10 ملیۆنەكەیان وەرنەرگرتووە، ئەم بڕیارە سەرجەم ناوچەكان دەگریتەوە لە شنگال تا خانەقین، بۆ ئەم مەبەستە نوسراو ئاراستەی پارێزگاكان كراوە بۆ جێبەجێ كردنی .

نوسراوەكە لەكاتێكدایە، تا ئێستا بەشێك لە هاوڵاتییان قەرەبووی مادەی 140ـیان وەرنەگرتووە، كە بڕەكەی  10 ملیۆن دینارە.

پەسەندكردنی سێ یاساكە

رۆژی 21ـی كانوونی دووەمی 2025، پەرلەمانی عێراق بە یەك پاكێج دەنگی لەسەر سێ پڕۆژە یاسادا، كە هەر یاسایە و دڵخوازی پێكهاتەیەكی سەرەكیی عێراق بوو، ئەوانیش كورد پشتیوانی پڕۆژە یاسای گەڕانەوەی خانوو و زەوی بۆ خاوەنەكانیان و هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەكانی ئەنجوومەنی سەركردایەتی شۆڕشی هەڵوەشاوەی دەكرد، شیعەكان پشتیوانیی هەمواری یاسای باری كەسێتی ژمارە 188ـی ساڵی 1959یان كرد، پڕۆژەیاسای هەمواری دووەمی یاسای لێبوردنی گشتی ژمارە 27ـی ساڵی 2016 بە دڵی سوننەكان تێپەڕێندرا.

گرنگیی سەرژمێریی 2024ـی دانیشتووان بۆ كورد و ناوچەكانی 140

سەرباری ئەوەی لە سەرژمێریی ئەمساڵی دانیشتوواندا، نەتەوەی كەسەكان تۆمارناكرێت و دیاریی ناكرێت هاوڵاتییەكە سەر بە كام نەتەوەیە، هێشتاش بە سەرژمێرییەكی گرنگ بۆ كوردانی ناوچەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان و دیاریكردنی ژمارەیان دادەنرێت، بەو پێیەی لە دوای سەرژمێرییە گشتییەكەی ساڵی 1957ـی دانیشتووانی عێراقەوە، لەو چوار سەرژمێرییەی كە لە ساڵانی (1967، 1977، 1987 و 1997)ـدا ئەنجامدراون، ژمارەی كوردانی كەركوك و ناوچەكانی دیكەی سنووری ماددەی 140ـی ئێستای دەستور بە شێوەیەكی بابەتییانە و ڕاستەقینە دیارینەكراوە‌، بە تایبەت دوایین سەرژمێریی دانیشتووان كە لە ساڵی 1997ـدا كرا.

لە سەرژمێرییەكەی ساڵی1997ـدا بەهۆی گۆڕینی پێكهاتەی دانیشتووانی كەركوك و ناوچەكانی دیكە و پەیڕەوكردنی سیاسەتی بە عەرەبكردنەوە، ژمارەی كورد لە كەركوك گۆڕانكارییەكی گەورەی بەسەردا هێنرا و 21%ـی دانیشتووانی پارێزگاكەیان پێكدەهێنا، لە كاتێكدا عەرەب بەهۆی هاوردەكردنی دەیان هەزار كەسیان لە ناوچەكانی ناوەڕاست و باشوری عێراقەوە ڕێژەیان لە كەركوك بۆ 72% بەرزبووبووەوە، توركمانیش لەو سەرژمێرییەدا 7%ـی دانیشتووانی پارێزگای كەركوكیان پێكدەهێنا.

ئێستاش سەرباری ئەوەی نەتەوەی هاوڵاتیی لە سەرژمێریدا دەستنیشان ناكرێت، ئەوا بەشداریكردنی هاوڵاتییانی ناوچەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان لەم سەرژمێرییەدا و گەڕانەوەی ئەو هاوڵاتییە كوردانەی كە خەڵكی ئەو ناوچانەن و ژمارەیان زیاتر لە 200 هەزار كەسە و نیشتەجێی شار و ناوچەكانی دیكەن، هەروەها بەشداریكردنیان لە سەرژمێریدا لە‌ زێدی خۆیانەوە، ڕۆڵی دەبێت لە دیاریكردنی ڕێژەی كورد لەو ناوچانەدا، بەوپێیەی لەسەر داواكاریی كورد، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریداوە داتا بنچینەییەكانی سەرژمێرییەكەی ساڵی 1957 كە پەیوەستن بە نەتەوەوە‌، لە سەرژمێریی 2024ـدا لەبەرچاوبگیرێن.

دارا ڕەشید وەزیری پلاندانانی هەرێمی كوردستان دەڵێت :"یەكەم جارە لە دوای پەسەندكردنی دەستوورەوە لە ساڵی 2005ـەوە ڕێككەوتنی لەو شێوەیە بكرێت كە سەرژمێریی 1957 بكرێتە بنەما بۆ ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم و ماددەی 140، یەكێك لە گرنگییەكانیشی ئەوەیە بووەتە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق كە هێزی یاسایی هەیە و سەرجەم لێكەوتەكانی دیكەی سەرژمێرییەكانی عێراق بە تایبەتی سەرژمێریی 1997 ڕەشدەكاتەوە و سەرژمێریی 2024 لە ناوچە كوردستانییەكان لەسەر بنەمای 1957 دەبێت، ئەوەی باوك و باپیری لەو ساڵەدا لە ناوچە كوردستانییەكان بووە دەگەڕێتەوە سەر تۆماری 1957 و تۆمارێكی تایبەت دەكرێتەوە بۆ سەرژمێریی ئەو ناوچانە".

بەپێی وتەی وەزیری پلاندانان، دوای تەوابوونی پرۆسەی سەرژمێریی گشتی، لە لایەن هەردوو وەزارەتی پلاندانانی عێراق و هەرێمی كوردستانەوە، ئەو تۆمارە تایبەتە دەكرێتە بنەما بۆ ئەو ناوچانە و بەراورد دەكرێن و ئەوە بە "دەستكەوتێكی گەورە بۆ پێكهاتە ڕەسەنەكانی ئەو ناوچانە" دەزانێت و دەڵێت، "سەرجەم مافەكانیان بۆ دەگەڕێتەوە، چونكە دوای ساڵی 1957 بە تەرحیل و تەعریب ئەو ناوچانە شێوێندراون".