وەڵامى تورکیا بۆ فشارى ئەمەریکا؛ دەستپێکردنەوەى هەناردەى نەوتى هەرێم بۆ ماوەى ساڵێک

سبەى

رەنگە تورکیا وەڵامی فشارەکانی ئەمەریکا بداتەوە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمى کوردستان بۆ ماوەی ساڵێک، کە هەر سێ لایەنى هەرێم و ئەنقەرە و بەغداد پێویستیانە بۆ گەڕان بەدواى بژاردەى جێگرەوەدا، ئەوەش بەپێی راپۆرتێکى ناوەندى ئیمارات بۆ سیاسەت.

ڕۆژی 20ی تەمموزی 2025 سەرۆک کۆماری تورکیا بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی ڕێککەوتنی بۆرى نەوتى لە عێراقەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا دەرکرد، کە لە 17ی ئابی 1973ەوە کاری پێدەکرا، بڕیارەکە لەمانگی ئابی 2026 دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە، ئەمەش دوای 52 ساڵ لە ئیمزاکردنی ڕێککەوتنەکە.

رێککەوتنەکە بۆ هەردوولا گرنگى خۆى هەبوو، بژاردەیەکی ستراتیژیی گرنگ بوو بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی مەترسییە ئەمنییەکانی کەنداوی عەرەبی و هەڕەشەکانی ئێران بۆ داخستنی گەرووی هورمز. کە تواناى هەبوو ڕۆژانە نزیکەی ٥٠٠ هەزار بەرمیل بگوازێتەوە.

هەروەها تورکیاش لە رێککەوتنەکە سودمەندبوو، لە رێگەى وەرگرتنى کرێی گواستنەوە، چاککردنەوەی هێڵەکان، کاریگەرى لەسەر بەرزکردنەوەى هەژموونى ئەو وڵاتە.

چەند هۆکارێک بوونە هۆى هەڵوەشاندنەوەى رێککەوتنەکە کە بریتین لە، سکاڵاى عێراق لەسەر تورکیا لە ساڵى 2014 لە دادگای نێودەوڵەتی  پاریس لەبارەى هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بەبێ ڕاوێژکردن بە بەغداد، بەپێچەوانەی ڕێککەوتنی ساڵی 1973، کە ئەوەش بووە هۆى راگرتنى هەناردەى نەوتى هەرێم.

لە (شوباتی ٢٠٢٣) دادگا بەبڕى نزیکەی یەک ملیار و 500 ملیۆن دۆلار تورکیاى پابەندکرد کە قەرەبووى عێراق بکاتەوە، بەڵام هێشتا ئەو وڵاتە عێراقى قەرەبوو نەکردووەتەوە.

لەگەڵ رێککەوتنى ناوەڕاستى تەمموزى 2025 ى نێوان هەرێمى کوردستان و بەغداد لەسەر نەوت و مووچە، رەنگە تورکیا وەڵامی فشارەکانی ئەمەریکا بداتەوە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم. بەڵام لە هەر حاڵەتێکدا بۆ ساڵێک سنووردار دەبێت و پابەندییەکانى بڕیارەکەی دادگای پاریس هەڵناوەشێنێتەوە. سەرەڕای ئەوەش، ئەم ماوە کورتە بە پێویست دەزانرێت، بۆ تورکیا و بەغداد و هەرێمی کوردستان، بۆ گەڕان بەدوای بژاردەی جێگرەوەدا، ئەوەش بەپێی راپۆرتێکى ناوەندى ئیمارات بۆ سیاسەت کە رۆژى 30ى تەمموز بڵاویکردەوە.

تورکیا پێشبینی دەکات ئەم بڕیارە عێراق بەرەو واژۆکردنی ڕێککەوتنێکی نوێ بە توانای بەرفراوانتر هان بدات، بەڵام ڕەنگە ژینگەی سیاسی دابەشکراوی عێراق و هەڵبژاردنەکانی داهاتوو ڕێگری لەم ئامانجە بکات لە ماوەیەکی نزیکدا.

ئاڵپئارسلان بایراکتار، وەزیری وزە و سەرچاوە سروشتییەکانی تورکیا رایگەیاند، لە ڕێگای ڕێککەوتننامەیەکی نوێوە هاریکارییەکانی نێوان تورکیا و عێراق بەرفراوانتر دەکرێن بۆ گواستنەوەی نەوتی خاو و گازی سروشتیی عێراق بە خاکی تورکیادا.

وتیشى لەگەڵ وەزیری نەوتی عێراق باسی لەوە کردووە، پێویستە لە ڕەشنووسی ڕێککەوتننامە نوێیەکەدا میکانیزمێک هەبێت کە دڵنیایی بدات لە بەکارهێنانی تەواوەتیی ئەم هێڵە هێڵەکە بۆ باشووری عێراقیش درێژ ببێتەوە، بەم جۆرە دەتوانرێت هێڵی بۆرییەکە بە تەواوی بەکاربهێندرێت.

بەوتەى بەرپرسانی عێراق و تورکیا، رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا پێیوایە عێراق لە کۆتاییدا سکاڵاکەى پاریس لە دژی وڵاتەکەی هەڵدەوەشێنێتەوە، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی فراوانبوونی پەیوەندییە بازرگانییەکانی نێوان هەردوو وڵات و ڕێککەوتنیان لەسەر پڕۆژەى رێگای گەشەپێدان.

 دەکرێت بڕیارەکەی ئەردۆغان بۆ هەڵوەشاندنەوەى رێککەوتنى هەردوو وڵات، وەک فاکتەرێکی فشار بۆ سەر عێراق لێکبدرێتەوە بۆ تێپەڕاندنی ڕێککەوتنێکی نوێ کە گەرەنتی جێبەجێکردنی "رێگای گەشەپێدان" بکات، کە ڕووبەڕووی ئاستەنگی ئابووری و تەکنیکی و دارایی دەبێتەوە.