هەڵخەڵەتاندنی بیروڕای گشتیی و سەركوتی نارەزایەتیی؛ ئەردۆغان شەڕی ئێران و ئیسرائیل بۆ مەبەستی تایبەت بەكاردەهێنێت

سبەی

لە ئێستادا پاڵپشتییەكان بۆ دەسەڵاتەكەی ئەردۆغان بۆ نزمترین ئاست لە ساڵی 2002ەوە دابەزیوە، ئەردۆغان هەوڵ دەدات كەڵك لە ئاڵۆزی دۆخی ناوچەكە لە دوای جەنگی ئێران و ئیسرائیل وەربگرێت بۆ سەركوتكردنی نارەزایەتییە ناوخۆییەكان و سەپاندنی زیاتری دەسەڵاتەكەی.

بە گوێرەی راپۆرتێكی پەیمانگای واشنتن، لە ئێستادا حكومەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان لە زۆربەی ڕاپرسییە گەورەكاندا لەدوای پارتی سەرەكی ئۆپۆزسیۆنەوەیە، تەنانەت لەهەندێك ڕاپرسیدا دەردەكەوێت كە بۆ یەكەمجار لەدوای هاتنە سەر دەسەڵاتی ئەردۆغان لەساڵی 2002وە پاڵپشتییەكان بۆ حكومەت بۆ  ژێر لە %30 دابەزیوە.

گرژییەكانی نێوان ئیسرائیل و ئێران، دەرفەتێكی گرنگ بۆ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان

پەرەسەندنی گرژییەكانی نێوان ئیسرائیل و ئێران، دەرفەتێكی گرنگ بۆ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا دەڕەخسێنێت بۆ ئەوەی سەرنجی خەڵك لە پەرەسەندنی ئاستەنگە ناوخۆییەكان لابدات، لە میانی ململانێی دراوسێكانی توركیا، ئەردۆغان دەتوانێت وێنەی خۆی وەك سەركردەیەكی بەهێز نیشانی كۆمەڵگەی ناوخۆیی وڵاتەكەی بدات بۆ بەرگریی لە بەرژەوەندییە نیشتمانییەكان بەبێ ئەوەی وڵاتەكەی بكێشێتە ناو ململانێی چالاكەوە. 

ململانێی ئەم دواییەی ئیسرائیل لەگەڵ ئێران، دەرفەتێك دەڕەخسێنێت بۆ بەرپەرچدانەوەی پەرەسەندنی ناكۆكی و نارەزایەتییەكان لە ناوخۆدا و بەهێزكردنی پێگە لاوازەكەی ئەردۆغان.

لەم دواییانەدا ئەردۆغان بە سەركوتكردنی ئەكرەم ئیمامئۆغڵو سەرۆكی شارەوانی ئیستانبوڵ و لایەنگرانی تەنها بێزاری گشتی قووڵتر كردۆتەوە، وایكردووە حكومەت زیاتر پشت بە سەرقاڵكردنی بیرورای ناوخۆیی بە ئاڵۆزییە ناوچەییەكان لە دەرەوەی سنورەكان ببەستێت، بە مەبەستی بەلاڕێدابردنی نارەزایەتییەكان سەبارەت بە قەیرانە ناوخۆییەكان لە نێوانیاندا قەیرانی ناوخۆیی و سەركوتی سیاسی، ئەمەش كاتێك ڕوون بووەوە كە ئەردۆغان لە تویتێكدا بانگەوازی سەرۆكی ئۆپۆزسیۆن بۆ بایكۆتكردنی حكومەتی بەبێ مانا وەسف كرد،  وتی "ئەم جۆرە بانگەوازانە نابەرپرسیارانەن لەكاتێكدا ئیسرائیل هێرش دەكاتە سەر ئێران و ناوچەكە ڕووبەڕووی گێژاوی زیاتر بۆتەوە".

كەمتر سەرنج دەخرێتە سەر پرسە هەستیارەكان

ئەردۆغان دەزانێت تا زیاتر سەرنجی میدیاكان لەسەر ململانێ دەرەكییەكان بێت، وەك هێرشە تۆڵەسەندنەوەكانی ئیسرائیل و ئێران، كەمتر سەرنج دەخرێتە سەر پرسە هەستیارەكانی سیاسی، وەك زیندانیكردنی سەرۆكی شارەوانی ئیستانبوڵ یان پەرەسەندنی قەیرانی ئابوری وڵاتەكە.

لە وتارێكی ئەم دواییەیدا بۆ گروپی پەرلەمانیی پارتەكەی، ئەردۆغان، وێڕای ڕەخنەگرتن لە ئیسرائیل، ڕایگەیاند:"بڕوام بەوە هەیە كە ئەو مشتومڕ و ناكۆكی و جەمسەرگیرییانەی كە دەیان ساڵە توركیای تووشی كێشە كردووە، دەرئەنجامی داینامیكی ناوخۆیی و بزوتنەوە سروشتییەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی توركیا نییە، بەڵكو دەرئەنجامی هێزە دەرەكییەكان بووە". 

وتارەكە كورتە ڤیدیۆیەكی لەخۆگرتبوو كە جەختی لەسەر ڕۆڵی دیپلۆماسی ئەردۆغان دەكردەوە، بۆ ئارامكردنەوەی ئاڵۆزییەكانی ناوچەكە یا خود كۆبوونەوەی ئەرۆغان لەگەڵ سەركردەكانی جیهان، لەوانەش دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا و ڤلادمیر پوتین سەرۆكی ڕوسیا تا مەسعود پزشكیان سەرۆك كۆماری ئێران و محەمەد بن سەلمان، شازادەی جێنشینی سعودیە، وێنەیەك كە بە ڕوونی بۆ وێناكردنی سەركردەیەكی ناوچەیی و یاریزانێكی دیپلۆماسی سەرەكی  كە توانای ئارامكردنەوە و كۆتایی هێنان بە قەیرانە ناوچەییەكانی هەیە.

بۆ ئەردۆغان شەڕی ئێستا لە غەززە و تاران و تەلئەبیب نییە

بە گوێرەی راپۆرتەكە بۆ ئەردۆغان شەڕی ئێستا لە غەززە و تاران و تەلئەبیب نییە،  لە ماڵەوەیە و پێشهاتە ناوچەییەكان وەك پاشخانێكی گونجاو كاری بۆ دەكەن.

ئەنجامەكانی ئەم دواییەی كۆمپانیایەكی ڕاپرسی كە بە وردی پێشبینی هەڵبژاردنەكانی ڕابردووی توركیای كردووە، دەریدەخەن كە پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتداری ئەردۆغان لەم دواییانەدا زیاتر لە پێنج خاڵ لە ئۆپۆزسیۆنی سەرەكی دووركەوتووەتەوە. جگە لەوەش سنورداركردنی ماوەی دەستووری ڕێگری لە ئەردۆغان دەكات لە ساڵی ٢٠٢٨دا خۆی بۆ خولێكی دیكە كاندید بكات، مەگەر زۆرینەی سێ لەسەر پێنجی پەرلەمان بەدەستبهێنێت یان دەستوور بە سەركەوتوویی هەموار بكاتەوە. پارتەكەی ئەردۆغان لە ئێستادا 36 دەنگی كەمی هەیە بۆ بانگهێشتكردنی هەڵبژاردنی پێشوەختە.

بەم شێوەیە لە بەرامبەر فشارە سیاسییەكان لە ناوخۆدا، قەیرانە ناوچەییەكان دەرفەتێكی ستراتیژی بۆ ئەردۆغان دەڕەخسێنێت، تا ئەو كاتەی گرژییەكان لە دراوسێی نزیكەكانی توركیا بەردەوام بن، دەتوانێت بەردەوام بێت لە بەكارهێنانی ململانێ دەرەكییەكان بۆ لادانی ڕەخنە ناوخۆییەكان و بەهێزكردنی بنكەكەی، لە هەمان كاتدا گرنگی ستراتیژی توركیا بۆ زلهێزە ناوچەیی و جیهانییەكان ڕۆڵێكی جەوهەری بە ئەردۆغان دەبەخشێت لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی، ڕۆڵێك كە بە لێهاتووییەوە بۆ پڕۆژەكردنی دەسەڵات و پاراستنی پەیوەندی سیاسی لە ناوخۆدا بەكاریدەهێنێت. لەم دینامیكییەدا، ناسەقامگیری ناوچەیی وەك ئامرازێك بۆ مانەوەی ناوخۆیی كاردەكات، ئەمەش وا دەكات ئەردۆغان سەرەڕای پەرەسەندنی لاوازییە ناوخۆییەكان پێگەی سیاسی خۆی بەرزبكاتەوە.