كۆنترین زیندانیی سیاسیی ژن لە ئێران؛ زەینەب خراوەتە ژێر گوشارەوە تا "تەوبە" بكات

سبەی

ژمارەیەك رێكخراو و چالاكوان و بەرگریكاری مافەكانی مرۆڤ، نیگەرانی قوڵی خۆیان دەردەبڕن لە مەترسییەكانی سەر ژیان و تەندروستی زەینەب جەلالیان چالاكوانی مافەكانی ژنان و زیندانیانی سیاسی كورد كە زیاتر لە 17 ساڵە لە زینداندایە.

لە نامەی ئەو رێكخراو و بەرگریكارانەی مافی مرۆڤ دا هاتووە: "سەرباری هەموو نیگەرانییە جدییەكان لە بەرانبەر تووشبوونی زەینەب بە چەندین نەخۆشیی قورس كە هەڕەشە لە ژیانی دەكەن، كاربەدەستانی ئێران بەردەوام رێگرییان كردووە لە دەستەبەركردنی چاودێری و خزمەتگوزاریی پزیشكیی پێویست و گونجاو بۆ ئەم زیندانییە سیاسییە، راپۆرتەكان نیشاندەری ئەوەن كە زەینەب گیرۆدەی نەخۆشییەكانی گورچیلە، كۆئەندامی هەرس و بینایی بووە. جیا لەمانە، لە جۆزەردانی ١٤٠٣وە (مانگی پێنجی ٢٠٢٤) چەندەها جار لە لای گەدە و سكەوە تووشی ئازاری قورس بووە و بەپێی راپۆرتەكان، تووشی لانیكەم دە فیبرۆمی منداڵدان بووە و ئەمەیش بووەتە هۆی خوێنلێچوونی قورس و فراوانی، یەك لەو دەگمەن پزیشكانەی توانیویەتی ڤیزیت و پشكنینی پزیشكیی بۆ بكات، هۆشداریی داوە لەسەر ئەگەری تووشبوونی بە شێرپەنجەی منداڵدان و پێدەچێ پێویستی بە نەشتەرگەری بێت، بەڵام تا ئێستە هیچ جۆرە دەرفەتێك بۆ ئەنجامدانی تاقیكاریی ورد و تێگەیشتنی یەكلاكەرەوە نەڕەخسێنراوە".

"زەینەب دەبێ زۆر خێرا پشكنینی بۆ بكرێت، نەخۆشییەكانی دیاری بكرێن و خزمەتگوزاریی پێویست و گونجاوی بۆ دابین بكرێت تاكوو ڕێگری لە گورزی لەقەرەبوونەهاتوو بۆ سەر تەندروستی و كەرامەتی بكرێت.چەندەها دامەزراوە و پسپۆڕی ڕێكخراوەی نەتەوە یەكگرتووەكان چەندین جار دەستبەسەركردن و هەلومەرجی بەندكرانی زەینەبیان شەرمەزار كردووە. لە ١١ی گوڵانی ١٤٠٤دا (یەكی ئایاری ٢٠٢٥) نۆ ڕاپۆرتدەر و نێردەی تایبەتی ڕێكخراوەی نەتەوە یەكگرتووەكان، سەبارەت بە دەستبەسەربوونی درێژخایەن و سەرەڕۆیانە و ناجێگیربوونی دۆخی جەستەیی و ئەشكەنجە و شێوەكانی تری مامەڵەی خراپ لە بەرانبەر زەینەب جەلالیاندا، نیگەرانیی قووڵ و جیدیی خۆیان ڕاگەیاند. ئەوان داوایان لە كاربەدەستانی ئێران كردبوو هەنگاوی خێرا و بەبێ مەرج هەڵبگرن بۆ دەستەبەركردنی چاودێریی گونجاوی پزیشكی لە نەخۆشخانەیەكی ناسەربازیی مەدەنی و سەربەخۆدا و هۆشدارییان دابوو كە «كاتەكە ئێجگار هەستیارە". ئەو رێكخراو و بەرگریكارانەی مافی مرۆڤ وا دەڵێن.

 ئێران هیچ وەڵامێكی نەداوەتەوە

وەك ئەو رێكخراوانە دەڵێن "ئێستا زیاتر لە ١٠٠ ڕۆژ لەو بانگەوازە تێ دەپەڕێت، بەڵام ئێران هیچ وەڵامێكی نەداوەتەوە و دۆخی زەینەب تەنانەت خراپتریش بووە. بە گوێرەی راپۆرتەكان، كاربەدەستانی ئێران لەباتیی دابینكردنی دەرمان و خزمەتگوزاریی پزیشكیی گونجاو، خستوویانەتە ژێر گوشارێكی زیاتریشەوە تاوەكو لە بەرانبەر دەرمان یان ئازادكردنیدا «تۆبەنامە»یەك واژۆ بكات، ئەم سەپاندنە بەشێكە لە سەرچەشنێكی بەربڵاوتر، دەسەڵاتدارانی ئێران دابینكردنی چاودێریی پزیشكی دەبەستنەوە بە بێدەنگبوونی سیاسی یان دەربڕینی پەشیمانییەوە. زەینەب بەرەنگاری هەموو ئەم گوشارانە بووەتەوە".

زەینەب لە ٢٧ ساڵییەوە لە زینداندایە

زەینەب ساڵی  ١٣٨٧ ی هەتاوی (ساڵی  ٢٠٠٨ی زاینی) لە تەمەنی ٢٧ ساڵاندا لە ڕۆژئاوای ئێران (رۆژهەڵاتی كوردستان كوردستان) دەستبەسەر كرا.

وەك ئەو رێكخراو و بەرگریكارانەی مافی مرۆڤ لە نامەكەیاندا نوسیویانە "دەستگیركردنەكەی بەشێوەیەكی توندوتیژانە" بووە، بەهۆی ئەوەی  زەینەب لە ساڵی (٢٠٠٠) لە هەرێمی كوردستان و رۆژهەڵاتی كوردستان "لە ڕێگای ڕاهێنان و خزمەتگوزاریی كۆمەڵایەتییەوە چالاكیی بۆ ژنان كردووە و لە چوارچێوەی بەشە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكانی پارتی ژیانی ئازادی كوردستاند (پژاك) زۆر چالاكانە لە بواری مافەكانی ژناندا خەباتی كردووە"

هەر لە نامەی ئەو دەیان رێكخراو و چالاكوان و بەرگریكارانەی مافی مرۆڤدا هاتووە:" زەینەب دوای دەستبەسەركردن خرایە بەر ئەشكەنجەوە. بۆ وێنە، لە كاتێكدا چاوبەند لە چاوانی درابوو پەلاماریان دا و بە سەختی ئەشكەنجەیان دەكرد، قامچییان لە ژێرقاچەكانی دەدا، هەڕەشەی دەستدرێژیكردنیان لێ دەكرد و بۆ ماوەیەكی درێژ لە ژووری تاكەكەسیدا رایان گرت تاكوو ناچاری بكەن ئەندامبوون لە لقی سەربازیی پژاكدا قبووڵ بكات، ئەگەرچی چالاكییە كۆمەڵایەتی و پەروەردەییەكانی لە لایەن پژاكەوە پشتگیریی لێ دەكرا، بەڵام هیچ بەڵگەیەك بۆ ئەندامبوونی لە بەشی سەربازیی ئەم حیزبە لە بەردەستدا نییە".

بەشێوەیەکی توندوتیژانە دەستگیرکرا

هەر بەوتەی ئەو رێكخراو و بەرگریكارانەی مافی مرۆڤ "لە مانگی 12 ی ٢٠٠٨ زەینەب بە تۆمەتی "موحارەبە" و بەبێ پارێزەر، بە شێوەیەكی نایاسایی و بەبێ رەچاوكردنی پێوەرەكانی دادبینیی دادپەروەرانە، سزای لەسێدارەدانی بەسەردا سەپا، بەبێ ئەوەی هیچ بەڵگەیەك بۆ سزادانی خرابێتە بەردەست. دواتر سزاكەی گۆڕدرا بۆ بەندكرانی هەتاهەتایی".

 ساڵی ٢٠١٦ كۆمیتەی دەستبەسەركردنی سەرەڕۆیانەی ڕێكخراوەی نەتەوە یەكگرتووەكان ڕایگەیاند كە زەینەب بە هۆی "ڕەگەز و چالاكییەكانی لە بواری بەرگریكردن لە مافەكانی ژنانی كوردستان دەستبەسەر كراوە و هەر بۆیە دەستبەسەركردنەكەی سەرەڕۆیانە و نایاسایی بووە".

لە ساڵی ٢٠٢٤ دا ١٠٢٣ حاڵەتی لەسێدارەدان تۆمار كراوە

بەوتەی رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ، تەنها لە ساڵی ٢٠٢٤ دا ١٠٢٣ حاڵەتی لەسێدارەدان تۆمار كراوە كە "نیشاندەری بەردەوامیی ئێرانە لە بەكارهێنانی سزای لەسێدارەدان وەكوو كەرەستەیەك بۆ سەركوتكردنی دژبەرانی، بەتایبەت ناڕازیان و خۆپیشاندەران و كەمینەكان". 

لە نێو ئەو كەسانەدا كە مەترسییان لەسەرە، ژمارەیەك ژنەچالاكوانی كورد و زیندانیی سیاسیی وەك پەخشان عەزیزی، وریشە مورادی و شەریفە محەممەدی دەبینرێن كە دۆسیەكانیان "ڕەنگدانەوەی مەترسییەكی جیدییە بۆ سەر ژنانی ناڕازی و چالاكانی سیاسی، بەم دواییانە، لە ٣٠ی پووشپەڕی ١٤٠٤دا (٢١ی جولایی ٢٠٢٥)، ڕاگەیەنرا كە شەش بەندكراو، لەوانە ژنێك، لە زیندانی ناوەندیی یەزددا  واتە هەمان ئەو شوێنەی ئێستە زەینەب لەوێ بەند كراوە لە سێدارە دراون".

ئەو رێكخراو و بەرگریكارانەی مافی مرۆڤ دەڵێن " ئێمە داوا لە دەوڵەتی ئێران دەكەین دەسبەجێ هەنگاوی پێویست بۆ پاراستنی گیانی زەینەب جەلالیان و بەجێهێنانی بەڵێن و بەرپرسایەتییە نێودەوڵەتییەكانی خۆی هەڵبگرێت، لەوانە:

*گواستنەوەی خێرای بۆ نەخۆشخانەیەكی مەدەنی و سەربەخۆ و دابینكردنی بێمەرجی هەموو چاودێرییەكی پزیشكیی گەنجاو؛

*كۆتاییهێنان بە ئازاردان و هەڕەشەكردن، لەوانە هەوڵدان بۆ وەرگرتنی دانپیانان یان تۆبە لە بەرانبەر وەرگرتنی چارەسەردا؛

*ئازادكردنی خێرای لەسەر بنەمای بۆچوونەكەی كۆمیتەی دەستبەسەركردنی سەرەڕۆیانەی ڕێكخراوەی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ساڵی ١٣٩٥دا (٢٠١٦) سەبارەت بە نایاسایی و سەرەڕۆیانەبوونی دەستبەسەركردنی و هەروەها كۆتاییهێنان بە هەڵسوكەوتی ستەمكارانە، نامرۆڤانە یان سووكایەتیئامێز.

*هەروەها داوا لە كۆمەڵگەی جیهانی دەكەین -لەوانە دامودەزگا و دەوڵەتانی ئەندام لە ڕێكخراوەی نەتەوە یەكگرتووەكاندا- گوشارەكان بۆ سەر دەسەڵاتدارانی ئێران زیاد بكەن. ئەگەرچی چەندین ساڵە بەڵگەنامەی باوەڕپێكراو و داواكاریی لێكۆڵینەوەی بەپەلە خراوەتە بەردەست، بەڵام دەوڵەتی ئێران تا ئێستایش ئامادە نەبووە بەرپرسایەتییەكانی خۆی لە بواری مافەكانی مرۆڤدا جێبەجێ بكات. ئێستە هەنگاوی نێودەوڵەتیی هەماهەنگ و پێداگرانە بۆ پاراستنی ژیان و كەرامەتی زەینەب پێویستییەكی ژیانییە.

واژۆكاران

ڕێكخراوەكان

ناوەندی عەبدوڕەحمان بروومەند بۆ مافەكانی مرۆڤ

ڕێكخراوەی مافی مرۆڤی ئەهواز  (AHRO)

هەموو مافەكانی مرۆڤ بۆ هەموان لە ئێراندا

ئەنجومەنی مافەكانی مرۆڤی خەڵكی ئازەربایجان لە ئێراندا  (AHRAZ)

كەمپەینی چالاكوانانی بەلووچ

گرووپی مافەكانی مرۆڤی بەلووچستان  (BHRG)

ئەنجەمەنی «هاوپشتیی دژ بە سزای سێدارە (ECPM)»

فیدراسیۆنی نێونەتەوەیی مافەكانی مرۆڤ (FIDH)

شۆرای نێونەتەوەیی تواناسازی بۆ قوربانیانی ئەشكەنجە (IRCT)

مافەكانی مرۆڤی ئێران  (IHRNGO)

ناوەندی بەڵگەنامەكانی مافی مرۆڤی ئێران

دادپەروەری بۆ ئێران

ئەنجومەنی مافەكانی مرۆڤی كوردستان – ژێنێڤ  (KMMK-G)

تۆڕی مافەكانی مرۆڤی كوردستان

ڕێكخراوەی مافی مرۆڤی كوردپا

ئەنجومەنی بەرگریكردن لە مافەكانی مرۆڤ لە ئێراندا  (LDDHI)

ناوەندی توێژینەوەی ئۆمێگا (Omega Research Foundation)

ڕێكخراوەی «ڕەسانك»

ڕێكخراوەی ڕێدرێس (REDRESS)

ناوەندی سیامەك پوورزەند  (SPF)

هاوپەیمانیی یەكگرتوو دژ بە ئەشكەنجەUATC ؛ ڕێكخراوەكانی REDRESS، IRCT، OMCT، Omega

دەزگای جیهانیی بەرەنگاربوونەوەی ئەشكەنجە (OMCT)

بەرگریكاران

مەحموود ئەمیری‌موقەددەم، دامەزرێنەری ڕێكخراوەی مافەكانی مرۆڤی ئێران

فەرخونده ئاشنا، چالاكوانی سۆسیالیستی مافەكانی كرێكاران و زیندانیی سیاسیی پێشوو

ئێلیكا ئاشووری، ئەكتەر و چالاكوان، كچی ئەنووشه ئاشووری (بارمتەی پێشوو)

نازەنین بونیادی، ئەكتەر و چالاكوانی مافەكانی مرۆڤ

لادەن بروومەند، مێژوونووس و چالاكوانی مافەكانی مرۆڤ

ڕۆئیا بروومەند، بەڕێوەبەری ناوەندی عەبدوڕەحمان بروومەند بۆ مافەكانی مرۆڤ

شیرین عیبادی، براوەی خەڵاتی ئاشتیی نۆبڵ

كارێن كارێلكار، بەرپرسی دەسپێشخەریی «نووسەرانی مەترسی لەسەر» لە «پێنی ئامریكا»  (PEN America)

شاپەرەك خورسەندی، كومێدیەن و نووسەر

ڕامیتا نەوایی، ڕۆژنامەوان

نەسرین پەرواز، چالاكوان و نووسەری كتێبی «خەباتی ژنێك لە ئێراندا، بیرەوەرییەكانی زیندان»

ڕیچارد ڕێتكەلییەف، چالاكوانی مافەكانی مرۆڤ

نازەنین زاغەریی ڕێتكەلییەف، چالاكوانی مافەكانی مرۆڤ، بارمتە و زیندانیی سیاسیی پێشوو