کەرتى غازى هەرێم لە بەردەم ململانێدا

سبەى

واژۆکردنى دوو گرێبەست بۆ پەرەپێدانى سێ کێڵگەى غاز و نەوت لەنێوان حکومەتى هەرێمى کوردستان دوو کۆمپانیاى ئەمەریکى، زەنگى ناکۆکییەکى نوێى لەگەڵ بەغداد لێدا، لەکاتێکدا هێشتا ناکۆکییەکانیان لەسەر کەرتى نەوت کۆتایی نەهاتووە و بەو هۆیەشەوە هەناردەى نەوتى هەرێم دەستیپێنەکردووەتەوە.

گرێبەستە نوێیەکان

حکومەتى هەرێمى کوردستان رۆژى دووشەممە 19ى ئایار واژۆکردنى گرێبەستى وزەى لەگەڵ دوو کۆمپانیاى ئەمەریکى راگەیاند، بەمەبەستى پەرەپێدانى چەند کێڵگەیەکى گازى سروشتى و نەوت بەبەهاى 110 ملیار دۆلار.

گرێبەستەکانى حکومەتى هەرێم تایبەتن بە کێڵگەکانى تۆپخانە و کوردەمیر لە سنورى گەرمیان لەنێوان وەزارەتى سامانە سروشتییەکانى هەرێم و کۆمپانیاى وێسترین زاگرۆس، کێڵگەى غازى میران لە سنورى پارێزگاى سلێمانى لەگەڵ کۆمپانیاى میران ئینێرجى کە لە کۆمپانیاى ئێچ كه‌ی ئێن و گرووپی ئۆنێکس پێکهاتووە.

کەمال محەمەد وەزیرى سامانە سروشتییەکانى هەرێمى کوردستان کە بەسەردانێک لە ئەمەریکایە رۆژى دووشەممە لە کۆنفرانسێکى رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند، ئەو گرێبەستانە پێشتر هەبوون و تەنها کۆمپانیاکان گۆڕاون، هەروەها هاوشێوەى گرێبەستەکانى پێشوون کە گرێبەستى هاوبەشین.

وتیشى ئەو داهاتەى دیاریکراوە و لەسەر بنەماى نرخى ئەمڕۆ دیاریکراوە، گرێبەستەکان دەبنە هۆى بەرزکردنەوەى ئاستى بەرهەمهێنانى گازى سروشتى کە بۆ بەرهەمهێنانى کارەبا بەکاردەهێنرێت لەگەڵ دابەشکردنى بەسەر ماڵاندا.

 کەمال محەمەد باسى لەوەشکرد، بۆ واژۆکردنى گرێبەستەکان راوێژیان لەگەڵ عێراق نەکردووە و پێیانوانییە کێشەى لێبکەوێتەوە، بەو پێیەى بەشێک لەو کارەبایەى بە گازى سروشتى بەرهەمدەهێنرێت رەوانەى عێراق دەکرێت. جەختیشیکردەوە، ناکرێت بۆ هەموو شتێک بگەڕێنەوە بەغداد.

ناڕەزایی بەغداد

رۆژێک دواى واژۆکردنى گرێبەستەکان، وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق لە رونکردنەوەیەکدا گرێبه‌سته‌كانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بۆ په‌ره‌پێدانی كێڵگه‌كانی میران و تۆپخانه‌ - كورده‌میر له‌ پارێزگای سلێمانی، بە پێچه‌وانه‌ی بڕیاره‌كانی دادگای پێداچوونه‌وه‌ی فیدراڵی دانا و جەختیکردەوە، گرێبه‌سته‌كان به‌پێی ده‌ستووری عێراق و بڕیاره‌كانی دادگای فیدراڵی، پووچه‌ڵن.

جەختیشیکردووەتەوە، وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق: سه‌رباری ئه‌وه‌ی عێراق پێویستیی به‌ زیادكردنی به‌رهه‌مهێنانی گازی سروشتییه‌ بۆ به‌گه‌ڕخستنی وێستگه‌كانی كاره‌با، ئه‌و ڕێوشوێنانه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم گرتوونیه‌تیه‌به‌ر پێشێلكارییه‌كی ڕوونی یاسای عێراقیین.

وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق دەشڵێت، سامانی نه‌وت موڵكی گشت عێراقییه‌كانه‌ و هه‌ر ڕێوشوێنێك بۆ وه‌به‌رهێنان له‌م سامانه‌دا، ده‌بێت له‌ ڕێگه‌ی حكومه‌تی فیدراڵییه‌وه‌ بێت.

لەبەرانبەردا وەزارەتی سامانە سروشتییەکانى هەرێمى کوردستان رۆژى سێشەممە 20ى ئایار لە رونکردنەوەیەکدا کە دەست سبەى کەوتووە ئاماژەى بەوەکردووە، ئەو دوو ڕێککەوتننامەیەی لەگەڵ هەردوو کۆمپانیای ئەمەریکی HKN و WesternZagros واژۆکراون، ڕێککەوتننامە و گرێبەستی نوێ نین بەڵکو پێش چەندین ساڵە هەن و دادگاکانی عێراقیش دانی بە یاسایی و ڕەواییان دا ناوە و هیچ کێشەیەکی یاساییان نییە و تەنیا کۆمپانیای ئەنجامدەری گرێبەستەکان گۆڕاون لە چوارچێوەی ڕێکارە یاسایی وگرێبەستییەکانی هاتوو لە ڕێکەوتننامەکان.

جەختیشیکردووەتەوە، هەردوو کۆمپانیا ئەمەریکییەکە، چەندین ساڵە پەرە بە وەبەرهێنان دەدەن لە بواری نەوت وگاز و لە بەرهەمهێنەرە سەرەکییەکانی نەوتی هەرێمی کوردستانن و وەبەرهێنەری نوێ نین. ئامانج لەو ڕێککەوتننامە و  گرێبەستانە، پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆییە لە ڕێگای زیادکردنی بەرهەمی گازی سروشتیی بۆ دابینکردنی سووتەمەنی وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا بە ئامانجی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاریی کارەبای بەردەوام بۆ هەموو ناوچەکانی عێراق .

ناکۆکى ناوخۆیی

کەرتى غازى هەرێمى کوردستان بەدرێژایی چەند ساڵى رابردوو یەکێک بوو لەو دۆسیانەى هەریەکە لە پارتى دیموکراتى کوردستان و یەکێتى نیشتمانى کوردستان ناکۆک بوون لەسەرى، ئەوەش لە بانگەشەى هەڵبژاردنى پەرلەمانى کوردستان لە ساڵى 2024 بەتەواوى رەنگیدایەوە.

زۆرینەى کێڵگەکانى غاز دەکەونە ناوچەکانى ژێر هەژموونى یەکێتى نیشتمانى کوردستانەوە، تەنانەت ئەو کێڵگانەى کە گرێبەستە نوێیەکان دەیانگرێتەوە سەرجەمیان لەو ناوچانەدان کە لەژێر هەژمونى یەکێتیدان.

بافڵ تاڵەبانى سەرۆکى یەکێتى لە نیسانى ساڵى 2022 جەختیکردەوە کە مەگەر بەسەر لاشەى ئەودا بۆرى غاز هەناردەى دەرەوە بکرێت، دوو ساڵ دواتر و ساڵى 2024 لە بانگەشەى هەڵبژاردندا ئاماژەى بەوەکردبوو، رێگەنادەن سیاسەتى شکستخواردووى نەوت بەسەر غازدا دوبارە بکرێتەوە و بەڵێنى بە لایەنگرانیدا کە غاز رادەستى پارتى ناکات.

تا ئێستا یەکێتى نیشتمانى کوردستان هەڵوێستى خۆى لەبارەى گرێبەستە نوێیەکانى غازەوە دەرنەبڕیوە و دیار نییە لەگەڵیدایە یاخود نا.

ژێرخانى کەرتى غاز

یەدەگى غازی سروشتی هەرێمی کوردستان بە 200 تریلیۆن پێ سێجا (5.7 ترلیۆن مەتر سێجا) دەخەمڵێنرێت، کە دەکاتە لە 3% ی تێکڕای یەدەگی جیهان. ئەمەش رۆڵێکی گرنگ دەدات بە پێگەی کوردستان لە بازاڕە هەرێمیەکانی غازدا، ئەوەش بەپێی پێگەى فەرمى وەزارەتى سامانە سروشتییەکان.

لە ساڵی 2003ەوە، بڕێکی زۆر لە دۆزینەوەکانی غاز ئەنجامدراوە و توانای بەرهەمهێنانی غازیش سەلمێنراوە. لە کاتێکدا چالاکیەکانی بەدواداگەڕان لە چڕ بوونەوەدان.

لە هەرێمى کوردستان 10 کێڵگەى غاز بوونیان هەیە کە بریتین لە، کۆرمۆر، چەمچەماڵ، میران، کوردەمیر، تۆپخانە، پەڵکانە، تازە، بنەباوێ، خورمەڵە، دهۆک.

لەو کێڵگانە تا ئێستا تەنها دوانیان غاز بەرهەمدەهێنن کە پێکهاتوون لە، کۆرمۆر 525 ملیۆن پێ سێجا و خورمەڵە 130 ملیۆن پێ سێجا واتە پێکەوە 655 ملیۆن پێ سێجا بەرهەمیان هەیە.

هەرێمى کوردستان لە رێگەى گرێبەستە نوێیەکانەوە چاوى لەوەیە بەرهەمهێنانى غاز بۆ یەک ملیۆن مەتر پێ سێجا بەرزبکاتەوە، بۆ ئەوەى بتوانێت ئاستى بەرهەمهێنانى کارەبا بگەیەنێتە زیاتر لە هەشت هەزار مێگاوات، کە بەهۆى کەمى بەرهەمهێنانى غازەوە کە بۆ بەرهەمهێنانى کارەبا بەکاردەهێنرێت، لە ئێستادا نزیکەی 4500 مێگاوات بەرهەمدەهێنرێت.

سەرەڕاى ئەوە هەرێمى کوردستان چاوى لە فرۆشتنى غازە ئەگەر بڕى بەرهەم لە پێداویستى ناوخۆیی زیاتر بوو.

حکومەتى هەرێمى کوردستان نۆ ساڵ لەمەوبەر پلانى هەبوو کە ئاستى بەرهەمهێنانى غاز بە جۆرێک بەرزبکاتەوە کە بتوانێت هەناردەى تورکیاى بکات، کە گەورەترین بەکاربەری غازە لە ناوچەکەدا. 

وەزارەتى سامانە سروشتییەکان ساڵى 2013 ئاماژەى بەوەکردبوو، چاوەڕواندەکرێت یەکەم هەناردەی غاز لە 2016 دا ئەنجام بدرێت، ئەمەش سەرچاوەیەکی متمانەپێکراو بۆ تورکیا دەستەبەر دەکات. هەروەها، کوردستان چاوی بڕیوەتە ئەوروپاش کە پێویستی بە سەرچاوەیەکی دابینکردنی مسۆگەر و متمانەپێکراو و هەمەچەشنی غازە.