شەڕى ئێران و ئیسرائیل؛ "تاقیکردنەوەیەکى نوێ" بۆ هەرێمى کوردستان

سبەى

شەڕی 12 رۆژەی ئێران و ئیسرائیل کە بە ئاگربەست کۆتایی هات، بە تاقیکردنەوەیەکى نوێ بۆ هەرێمى کوردستان ناودەبرێت ئەوەش بەپێی پێگەیەکى ئێرانى، لەکاتێکدا هەرێم لەسەر ئاستى باڵا دژایەتى خۆى بۆ هێرشەکانى ئیسرائیل بۆ سەر تاران دەربڕى و جەخت لە پتەوکردنى سنورەکانى کردەوە بۆ رێگرى لە هەوڵەکانى تێکدانى سەقامگیریی لەکاتێکدا ئەو وڵاتە لەژێر هێرش و بۆردومانى چڕدا بوو.

مەنسور رەحیمی شرۆڤەکار و شارەزا لە پرسەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەت هەرێمی کوردستانی عێراق لە بابەتێکدا کە لە پێگەى "دفاع پرێس" کە دامەزراوەیەکی کولتووری و هونەرییە و سەر بە دامەزراوەی پاراستنی بەرهەمەکان و بڵاوکردنەوەی بەهاکانی دفاعی موقەدەسى ئێرانییە نوسیویەتى شەڕەکە تەنیا ململانێیەکی سەربازی نەبوو؛ بەڵکو تاقیکردنەوەیەکی جیۆپۆلەتیکی بوو. لە کاتێکدا مووشەکەکان لە ئاسماندا دەجووڵان و هۆشداریی دەدرا، گۆڕەپانی سەرەکی شەڕ لە ئاستێکی دیکەدا بوو: کێبڕکێی پێگەی ناوچەیی، هاوپەیمانی جیهانی و هونەری گواستنەوە لە ئاڵۆزییەوە بۆ جۆرێکى نوێ. بۆ هەرێمی کوردستانی عێراق ئەم شەڕە تاقیکردنەوەیەکی دیکە بوو: تاقیکردنەوەی پێگەیشتنی سیاسی و واقیعی شیکاری و ئاراستەکردنی درێژخایەن بەرەو بەغدا و تاران.

پێشیوایە، شەڕەکە  هەرچەندە کورت و گرژ بوو، بەڵام لە چوارچێوەی کێبڕکێیەکی ئاڵۆزتری جیهانیدا ڕوویدا. "ئێران قەیرانەکەی بەشێوەیەک بەڕێوەبرد کە هەم ڕێگر بوو لە پەرەسەندنی گرژییەکانی ناوچەکە و هەم ڕێگەى گرت لە قووڵکردنەوەی نفوزی لایەنەکانی دیکە لە ناوچەکەد. بەڵام بینەرانی دیکەی ئەم شەڕە تەنیا تەلئەبیب یان تاران نەبوون، بەڵکو پەکین و مۆسکۆ و زۆرێک لە وڵاتانی ناوچەکەش بوون."

"ئێران کە ساڵانێکە پێگەی ناوچەیی خۆی چەسپاندووە بە پاراستنی قووڵایی ستراتیژی خۆی لە دەرەوەی وڵات، بوونی خۆی لە سوریا و عێراق و تواناکانی خۆپاراستن، نیشانی داوە کە هێشتا یاریزانێکی چالاکە و پلانێکی هەیە. بە پێچەوانەی زۆرێک لە پێشبینییەکانەوە".

بەوتەى رەحیمى، شەڕی 12 ڕۆژەی نێوان ئێران و ئیسرائیل، "قۆناغێک بوو بۆ هەڵسەنگاندنی هەڵوێست و شیکاریی ئەکتەرە ناوچەییەکان. له هەرێمی کوردستان و بەتایبەت له نێو هەندێک کەسایەتی حزبی و حکومی، ئەوەی زۆرتر دیار بوو، هەڵه شیکاری و تێڕوانینی هەڵه بۆ دۆخی ئێران بوو".

دەشڵێت "لە هەرێمی کوردستان ئەم شەڕە جۆرێک لە سوپرایزی شیکاریی دروست کرد. بەشێک لە کەسایەتییە حیزبییەکان پێیان وابوو کە ئێران بەرەو داڕمان دەڕوات یان لانیکەم بە شێوەیەکی جددی لاواز دەبێت. تۆنی توندیان دژ بە بەغداد لەو گریمانەیە سەرچاوەی گرتووە. چاودێران و شرۆڤەکاران کە بانگهێشت کراون بۆ هەندێک دەزگای ڕاگەیاندنی تایبەت باسیان لە لاوازبوون و ناسەقامگیری پێگەی ئێران کرد و بە شێوەیەکی شایستە مامەڵەیان لەگەڵ بارودۆخی ناوچەکەدا نەکرد".

"ئەم هەڵوێستانە نەک لە دەسەڵاتەوە سەرچاوەی گرتووە، بەڵکو لە تێگەیشتنێکی هەڵە لە هاوسەنگی هێزی ناوچەییەوە سەرچاوەی گرتووە؛ ئەو هەڵسەنگاندنەی ئەمڕۆ ئاشکرابوو هەڵە بوو. واقیعی سیاسی مەیدانەکە پێچەوانەی ئەم شیکاریانەی سەلماند. ئێران نەک هەر لەم ڕووبەڕووبوونەوەیەدا لاواز نەبوو، بەڵکو بە خۆڕاگرییەکی بەرچاوەوە، بە قورسایی ناوچەیی بەردەوام بوو لە یارییەکە و ڕۆڵی یەکلاکەرەوەی لە بەغدا لە هەموو کاتێک زیاتر جێگیر بوو"، ئەوەش بەوتەى رەحیمى.

جەختیشدەکاتەوە، ئێران هێشتا لە بەغداد کاریگەرە و پێگەی خۆی چەسپاندووە. هەرێم، هاوشێوەی قۆناغی دوای شکستی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی لە ساڵی 2017، دیسان خۆی لە دۆخێکدا دەبینێتەوە کە دەبێت لەبری فشار بگەڕێتەوە بۆ گفتوگۆ. "لەو نێوەندەدا تاکە دەنگی هاوسەنگ دەنگی سەرۆکی هەرێم، نێچیرڤان بارزانی بوو. کەسایەتییەک کە وەک ساڵی 2017 خۆی لە سۆزداری بەدوور گرت و هەڵوێستێکی مامناوەندى گرتەبەر، هەوڵی دەدا کەشوهەوا لە بوون بە قوربانی شیکاری ڕووکەش ڕزگار بکات".

لە رۆژى یەکەمى هێرشى ئیسرائیل بۆ سەر ئێران کە شەڕى 12 رۆژەى لێکەوتەوە، سەرۆکی هەرێمى کوردستان لە پەیامێکدا سه‌ركۆنه‌ى هێرشه‌كه‌ و به‌كارهێنانى هێزى سه‌ربازى له‌ يه‌كلاكردنه‌وه‌ى ناكۆكييه‌كاندا کرد و بە هه‌ڕه‌شه‌ بۆ سه‌ر ئاسايش و سه‌قامگيريى ناوچه‌يى و نێوده‌وڵه‌تى دانا، داواشى لە كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تي کرد‌ كاردانه‌وه‌ى خێرا و به‌په‌له‌ى هه‌بێت تائاڵۆزى و پشێوييه‌كان له‌وه‌ زياتر په‌ره‌ نه‌ستێنن.

سێ رۆژ دواتر، سەرۆکی هەرێم پەیوەندییەکى تەلەفۆنى لەگەڵ عەباس عەراقچى وەزیرى دەرەوەى ئێران ئەنجامدا و پابەندى هەرێمى کوردستانى به‌ ڕێككه‌وتنى ئەمنى دوپاتکردەوە، بەمەبەستى پتەوکردنى ئاسایشى سنورەکان.

ئەو نوسەرە ئێرانییە دەڵێت "ئێستا کاتی ئەوەیە بە حیساباتی سیاسی هەرێمی کوردستاندا بچینەوە. لە ڕوانگەی ستراتیژییەوە، تاران بەدوای لاوازکردنی ناوچەکەدا نییە، بەڵکو بەدوای فۆرمێکی پەیوەندی بەردەوام و ئاسایشی سنوور و پەیوەندی ئابووریدا دەگەڕێت. هەرێمی کوردستان، ئێستا لە هەموو کاتێک زیاتر پێویستی بە دیالۆگ و دوورکەوتنەوە لە هەڵەی ستراتیژی و گەڕانەوە بۆ هاوسەنگی هەیە. ئەم گەڕانەوەیە بەبێ داننان بە ڕۆڵی ئێران و دووبارە بنیاتنانەوەی پەیوەندی لەگەڵ بەغدا ناتوانرێت هەنگاوى بۆ بنرێت".

دەشڵێت "پارتی دیموکراتی کوردستان ئەگەر بیەوێت لە ئایندەیەکی زۆر دووردا وەک یاریزانێکی سەرەکی ناوچەکە و عێراق بمێنێتەوە، پێویستی بەوەیە پێداچوونەوە بکات بە سیاسەتی دەرەوەی خۆی و تیمی ڕاوێژکارییدا".

"هەروەها ئێران پەیامێکی ڕوونی ناردووە: سەقامگیری لەسەر سنوورەکان، کەمکردنەوەی گرژییە نەتەوەییەکان و فراوانکردنی هاوکارییە ئابوورییەکان لە دروشمی وەرچەرخان گرنگترن. ئەگەر کەشوهەوا وەک ناوچەیەکی پارێزەر و ناسەقامگیری خۆی پێناسە نەکات، بەڵکو وەک پردێکی پەیوەندیکردن پێناسە بکات، ئەوا داهاتوویەکی گەشاوەتری لە پێشە. لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی ئەمڕۆدا نە براوەکان سەردەکەون و نە دۆڕاوەکان لەناو دەچن؛ بەڵکو ئەوانەی سەبری ستراتیژی و دیپلۆماسی زیرەک و پێناسەکردنەوەی ڕۆڵ دەزانن، داهاتوو بنیات دەنێن. هەرێمی کوردستان توانای جیۆپۆلەتیکی و مرۆیی و ئابووریی گەورەی هەیە".

پێشیوایە "بۆ ئەوەی هەرێمى کوردستان لە ئەکتەرێکی پاسیڤەوە بگۆڕێت بۆ هاوبەشێکی کارا، دەبێت: دان بە هەڵە شیکارییەکانی قەیرانی ئەم دواییەدا بنێت و پەیوەندییەکانی لەگەڵ بەغدا و تاران بنیات بنێتەوە و  ئەو کەسایەتیانەی کە نوێنەرایەتی عەقڵانیەت و هاوسەنگی دەکەن پێگەیان پێبدرێت. لە هەرێمێکدا کە زۆرجار بە کێبڕکێ و کاردانەوە ڕاهاتووە، ڕەنگە داهاتوو هی ئەو کەسانە بێت کە ڕێگای دیالۆگ و بەشداری و ئاشتی هەڵدەبژێرن".