چارەنووسى ڤیزە و ماستەرکاردەکان چى لێدێت؟ عێراق کارتێکى ناوخۆیی بۆ پارەدانى ئەلکترۆنى دروستدەکات

سبەى

بانکى ناوەندى عێراق پرۆژەی کارتی پارەدانی ئەلیکترۆنی نیشتمانی یەکگرتووى راگەیاند، کە تەنها لەناوخۆى وڵات کاردەکات، بەبێ هەڵوەشاندنەوەى ڤیزە و ماستەرکاردە نێودەوڵەتییەکان، ئەوەش دواى سزاکانى ئەم دواییەى ئەمەریکا کە مامەڵەى ئەلکترۆنى پارەى لە عێراق کردە ئامانج.

بانکى ناوەندى عێراق لە رونکردنەوەیەکدا کە دەست “سبەى” کەوتووە ئاماژەى بەوەکردووە، پرۆژەی کارتی پارەدانی ئەلیکترۆنی نیشتمانی بژاردەیەکی ناوخۆییە بۆ بەکارهێنانى لە ناوخۆی عێراق بەتایبەتی و بە دیناری عێراقی. کە ئامانج لێی هەڵوەشاندنەوە یان سنورارکردنى بەکارهێنانى کارتە نێودەوڵەتییەکانی وەک ڤیزە و ماستەرکارد نییە.

جەختیشدەکاتەوە، هیچ پلانێک نییە بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو کارتانە یان قەدەغەکردنی مامەڵەکردن بە دۆلار لە دەرەوەی عێراق. هەڵگرانى ئو جۆرە کارتە دەتوانن لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵات بەکاریان بهێنن.

بانکى ناوەندى دەڵێت، ئامانجی پڕۆژەکە کەمکردنەوەی تێچووی پارەدان و پێشخستنی دارایی و هەمەچەشنکردنی بژاردەکانە بۆ خەڵک و دابینکردنی کارتی نیشتمانی بۆ هەموو دامەزراوە و چین و توێژەکا. کارتی نێودەوڵەتیش وەک ئامرازی سەرەکی پارەدان بە دۆلار یان دراوی دیکە لە دەرەوەی عێراق و بۆ کڕین لە ڕێگەی ماڵپەڕە جیهانییەکانەوە دەمێنێتەوە.

کارتی نیشتمانی یەکگرتوو

بانکی ناوەندی عێراق بڕیاریداوە تا کۆتایی ئەمساڵ پلانی کارتی نیشتمانی یەکگرتوو جێبەجێ بکات بۆ بەرەوپێشبردنی پارەدانی ئەلیکترۆنی.

بەوتەى بانکەکە، ئەم سیستەمە هەنگاوێکی بنەڕەتییە لە پەرەپێدانی سیستەمی پارەدانی ئەلیکترۆنی لە عێراقدا، بەو پێیەی دەبێتە هۆی دەرکردنی کارتی پارەدانی نیشتمانی یەکگرتوو بە بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای EMVو تایبەتمەندییە تەکنیکییەکان کە بەپێی ستانداردە نێودەوڵەتییەکان پەسەندکراون. ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزکردنەوەی ئاسایش و کارایی مامەڵە داراییەکان لە ناوخۆی عێراقدا، بە بەکارهێنانی کۆدەکانی (BIN) و ناسێنەری ئەپلیکەیشنەکان (AIDs) کە دواتر لەلایەن بانکی ناوەندییەوە دیاری دەکرێن.

ئەم پڕۆژەیە بە لە ژێر بەڕێوەبردن و سەرپەرشتی بانکی ناوەندی عێراقدا دەبێت، بەپێی یاسا و سیاسەتی دراوی و ڕێسا کارپێکراوەکانی.

سزاکانى ئەمەریکا

رێوشوێنە نوێیەکەى بانکى ناوەندى دواى سزاکانى ئەم دواییەى ئەمەریکا دێت کە بەهۆیەوە بۆماوەیەک سەرجەم ماستەرکارت و ڤیزا کارتە بانکییەکان لە عێراق و هەرێمى کوردستان راگیران، جگە لە ماستەرکاتى سویچ کە کۆمپانیایەکى ئەمەریکییە.

بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمەریکی کە مانگى رابردوو بڵاویکردەوە، چەند ساڵێک لەمەوبەر لە عێراق-دا کەمترین مامەڵەی ناردنی پارە هەبووە لەڕێگەی ماستەرکارت و ڤیزا کارتەوە، بەجۆرێک سەرەتای ساڵی 2023 بە نزیکەی 50 ملیۆن دۆلاری مانگانە خەمڵێنراوە. بەڵام لە نیسانی هەمان ساڵدا مامەڵەی ناردنی پارە لە رێگەی ماستەرکارد و ڤیزا کارتەوە گەیشتە زیاتر لە یەک ملیار و 500 ملیۆن دۆلار، واتە بە رێژەی 2900% بەرزبووەوە.

بەپێی وتەی لایەنی فەرمی ئەمەریکا و عێراق، هەروەها بەدواداچوونەکانی وۆڵ ستریت جۆرناڵ، بەکارهێنانی ماستەرکارت و ڤیزا رێگەیەکی نوێی میلیشیاکانی عێراقە بۆ دەستکەوتنى بڕێکی زۆر دۆلاری ئەمەریکی و پارەدارکردنی گرووپەکانی سەر خۆیان و ئێران.

بەکارهێنانی کارتە بانکییەکان دوای ئەوە هات کە وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریکا و بانکی یەدەگی فیدراڵی نیویۆرک لە کۆتاییەکانی 2022، کەلێنێکی داخست کە بۆ ساختەکاریی بەکاردەهێنرا لەلایەن گرووپەکانەوە، چونکە رێگاکانی پێشوو کە لەلایەن وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریکاوە بەکاردەهێنرا بۆ رێگریکردن لە سپیکردنەوەی پارە لەلایەن گرووپەکانی سەر بە ئێران، بەپێی پێویست نەیدەتوانی رێگریی بکات لە گرووپەکان لە سپیکردنەوەی پارە.

دوای ئەوەی ئەمەریکا ئەو رێگەی داخست، گرووپەکان رێگەی نوێیان دۆزییەوە بۆ سپیکردنەوەی پارە.

کۆمپانیا ئەمەریکییەکانی وەک ڤیزا و ماستەرکارت هانی هاوڵاتیان و کۆمپانیاکانیان دەدا بۆ بەکارهێنانی کارتە بانکییەکان، بەڵام ژمارەیەک لەو لایەنانەی کارتە بانکییەکانیان بەکاردەهێنا پەیوەندییان هەبووە بە میلیشیکانەوە و بۆ ئەوان کارییان کردووە.

تەنانەت دوای ئەوەی لەلایەن وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریکاوە ئاگادار دەکرێنەوە لەوەی گروپە چەکدارەکان کارتەکان بۆ سپیکردنەوەی پارە بەکاردەهێنن، کۆمپانیاکانی ڤیزا و ماستەرکارت، چەند مانگێکیان دەوێت بۆ کەمکردنەوەی ناردنی پارە لەڕێگەی کارتەکانیانەوە. دوای هەوڵێكی زۆری رێگریکردن لەو کارەی میلیشیاکان، قەبارەی ئاڵۆگۆڕی دۆلاری ئەمەریکا لە نێوان 400 بۆ یەک ملیار و 100 ملیۆن دۆلاردا بووە، ئەوەش تا سەرەتای ئەمساڵ بەو بڕە بەرەوام بووە. لەپێناو راگرتن و کۆنترۆڵکردنی ئاڵوگۆڕی دۆلار لەڕێگەی کارتە بانکییەکانەوە، بانکی ناوەندیی عێراق بڕیاریدا مانگانە تەنها 300 ملیۆن دۆلار بخاتە بازاڕەوە.

بانکی ناوەندیی عێراق دوو نرخی دۆلاری هەیە، فەرمی و نافەرمی. ئەوەش یانی کەسێک دەتوانێت بەنرخی فەرمی لە بانکی ناوەندی دۆلار بکڕێت، پاشان لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پارەکە رابکێشێت، دواتر دۆلارەکە لە بازاڕەکانی عێراقدا دەگۆڕێت بۆ دیناری عێراقی بە نرخی نا فەرمی عێراق، بەوەش کەسەکە یان کۆمپانیاکە 21%ـی نرخی فەرمی قازانج دەکات، چونکە نرخی فەرمی دۆلار هەرزانترە بەرامبەر نرخی دینار.

میلیشیاکانی عێراق بەو رێگەیە مانگانە بە قەبارەی گەورە دۆلاریان بە نرخی فەرمی وەرگرتووە، پاشان لە بازاڕەکانی عێراقدا گۆڕیویانەتەوە بۆ دینار، لەو رێگەیەوە پارەیەکی زۆریان سپی کردووەتەوە.

تەنها لە 2023، ئەو لایەنانەی ئەو رێگەیان بەکارهێناوە، زیاتر لە 450 ملیۆن دۆلار قازانجیان کردووە، هەروەها کۆمپانیا ئەمەریکییەکان کە عمولەی 1% بۆ %1.4 وەرگرتووە لەو ساڵەدا 120 ملیۆن دۆلار قازانجیان کردووە، ئەو قازانجانە لە 2024 زیادیان کردووە، چونکە لەو ساڵەدا 60% زیادی کردووە.

ساڵانێکە ئەمەریکا کار دەکات بۆ رێگریکردن لەو گرووپانە بە رێگەی جیاواز خۆیان پارەدار بکەن، بەڵام لەگەڵ هەر رێکارێکی نوێی ئەمەریکادا، گرووپەکان رێگەی نوێ دەدۆزنەوە بۆ پارەدارکردنی خۆیان. ئەو گرووپە عێراقییانەی سەر بە ئێران بە پارەی عێراق پشتیوانی حەماس و حیزبوڵڵا دەکەن.

گرووپە میلیشیا عێراقییەکان ژمارەیەکی زۆر لە ڤیزا و ماستەرکارتیان دەستخستووە، ئەو کارتانە دەنێرنە ئیمارات و وڵاتانی دیکەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ راکێشانی پارەکە. لەبەر ئەو هۆکارەشە چەند رۆژێک لەمەوبەر وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریکا داوای لە بانکی ناوەندیی کردووە زیاتر لە 200 هەزار کارتی ڤیزا و ماستەرکارت رابگرن، چونکە لەلایەن میلیشیاکانەوە بەکاردەهێنرێت.

چۆنێتی سپیکردنەوەی پارە

بانکی ناوەندی بە 1320 دینار بۆ هەر دۆلارێک دەداتە مامەڵاکاران، ئەوەش پێی دەوترێت نرخی فەرمی، دۆلارەکە دەدرێت بە ئەو کەسانەی گەشتی دەرەوەی وڵات دەکەن یان بازرگانن. لەو کاتەدا نرخی یەک دۆلار نزیک بوو لە 1600 دینار. ئەو کەسانە کە بە نرخی فەرمی دۆلاریان وەردەگرت، دۆلارەکەیان دەهێنایەوە بۆ عێراق و دەیانکردەوە بە دینار، بەوەش لە یەک دۆلار، 280 دینار قازانجی دەکرد. بەشێوەیەکی دیکە لە هەر 10 ملیۆن دینارێک، 1300 دۆلار قازانج دەکرا. میلیشیا عێراقییەکان بەشێوەیەکی بەردەوام ئەو پرۆسەیان ئەنجامداوە بەوە سەدان ملیۆن دۆلاریان لە پارەی عێراق سپی کردووەتەوە.

جۆرێکی دیکە لە سپیکردنەوەی پارە لە سەرەتای ساڵی 2024 سەریهەڵدا، یەکەم بانکی عێراقی بەغدا دەستی کرد بە پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکی خێرا بۆ گواستنەوەی پارە بە ناوی "ڤیزە دایرێکت." ئەوەش بووە هۆی لافاوێکی دیکەی گواستنەوەی پارە بۆ ئەژمێری ڤیزە کارتی دیکە. لەو رێگایەوە تەنها لە ماوەی دوو مانگدا خاوەنانی کارتی ڤیزەی بانکی یەک ملیار و 200 ملیۆن دۆلارییان بۆ وڵاتانی وەک دوبەی و تورکیا ناردووە. تەنانەت کەسێک رۆژانە زیاتر لە پێنج ملیۆن دۆلاری ناردووە بۆ 11 ئەژمێری بانکی لە ئەندەنوسیا.

یەکێکی دیکە لە نیگەرانییەکی سەرەکی بۆ بەرپرسانی ئەمریکا کارتی کی کارد بوو(Qi card). قەبارەی مامەڵەکانی لە سەرەتای 2023 نزیکەی 10 ملیۆن دۆلار بووە لە مانگێکدا، بەڵا، دواتر لە سەرەتای 2024  بۆ زیاتر لە 500 ملیۆن دۆلار لە مانگێکدا زیادی کرد. کارتی QI بەکاردێت بۆ دابەشکردنی مووچەی حکومەت بەسەر ملیۆنان هاوڵاتیی، لەنێویاندا چەکدارانی حەشدی شەعبی کە لە لیستی مووچەی حکومەتدا جێگیرکراون.

بەپرسانی حەشدی شەعبی دووبارە ئەم سیستەمەیان قۆستەوە بە وەرگرتنی کارتی چەکداران بۆ بەدەستهێنانی کارتی زیاتر. بەرپرسانی ئەمریکا و عێراق پێیان وایە حەشدی شەعبی دەستڕاگەیشتنیان بە کارتی QI بەکارهێناوە بۆ ئەوەی زۆرترین پارە بەڕێگەی نایاسایی بەدەستبخەن. ئەوەش وایکرد گەنجینەی ئەمریکا لەم دواییانەدا داوا لە بانکی ناوەندی عێراق بکات کە ئەو کارتە QI یەی کە بۆ میلیشیاکان دەرچووە، بلۆک بکات.

هەنگاوەکانی بانکی ناوەندیی

لەم دوایانەدا بانکی ناوەندیی چەند رێکارێکی گرتەبەر بۆ راگرتنی سپیکردنەوەی پارە لەلایەن میلیشیاکانی عێراقییەکانی سەر بە ئێران.

بەپێی رێکارەکان مانگانە 300 ملیۆن دۆلار دەخاتە بازاڕەوە، هەروەها هەر کەسێک مانگانە دەتوانێت 5000 دۆلار رابکێشێت.

هەروەها وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریکا سێ دروستکەر یان دەرهێنەری کارتی خستە لیستی رەشەوە، چونکە پەیوەندییان بە میلیشیکانەوە هەیە، هەموو ئەو دەرهێنەرانەی کارتە بانکییەکان هاوبەشی ڤیزە و ماستەرکارت بوون.