تورکیا چاوەڕوانى وەڵامە؛ عێراق بازاڕى وزەى ئاسیا بە ئەوروپا ناگۆڕێتەوە

سبەى

لەهەر رێککەوتنێکی نوێی وزەدا، تورکیا دەیەوێت بەتەواوەتی سود لە بۆری نەوتی (کەرکوک – جەیهان) وەربگرێت، بەڵام لە %80ی نەوتی خاوی عێراق لە ئاسیا ساغ دەبێتەوە، بۆیە پێدەچێت بەغداد وەڵامى نەرێنى ئەنقەرە بداتەوە بۆ رووکردنە بازاڕى وزەى ئەوروپا، بەو پێیەى ئەو کیشوەرە بەرەو بەکارهێنانى وزەى پاک هەنگاو دەنێت.

کەمتر لە ساڵێکی دیکە، بەدیاریکراوی لە مانگی تەمموزی ساڵی داهاتوودا (2026)، رێککەوتنی 52 ساڵەی نێوان عێراق و تورکیا بۆ گواستنەوەی نەوتی خاو بۆ بەندەری جەیهان کۆتایی دێت، ئێستاش تورکیا چاوی لە رێککەوتنێکی نوێ و گشتگیری وزەیە کە کەرتی نەوت، گاز، پترۆکیمیایی و کارەبا بگرێتەوە.

تورکیا پێشنیازی رێککەوتنێکی لە بوارای وزەدا پێشکەشى عێراق کردووە و چاوەڕوانی وەڵامی عێراقە، بەڵام هێشتا بەغداد وەڵامى پێشنیازەکەی ئەنقەرەی نەداوەتەوە.

تورکیا بە گۆڕانکاریکردنی ریشەیی لە رێککەوتنەکەی پێشویاندا، ئامانجی ئەوەیە بەتەواوەتی سود لە بۆری نەوتی عێراق بۆ جەیهان وەربگرێت، کە توانای گواستنەوەی نەوتی خاوی رۆژانەی دەگاتە نزیکەی یەک ملیۆن و 500 هەزار بەرمیل.

پیشنیازەکەی تورکیا هاوکاتە لەگەڵ لێدوانێکی ئەلپئەرسەلان بەیرەقدار وەزیری وزەی تورکیا کە رایگەیاند، رێککەوتنێکی نوێی وزەی تورکیا و عێراق، دەبێت میکانیزمێک لەخۆبگرێت بۆ دڵنیابوون لە بەکارهێنانی تەواوی بۆری نەوتی نێوان هەردوو وڵات.

بەیرەقدار وتیشی: "ئەم بۆرییە توانای تێپەڕبوونی نزیکەی ملیۆنێک و 500 هەزار بەرمیل نەوتی لە ڕۆژێکدا هەیە، بەڵام هیچ کاتێک بە تەواوی تواناکەیەوە کاری نەکردووە".

بەپێی شرۆڤەی شارەزایانی کەرتی نەوت و وزەی عێراق، پێشنیازەکەی تورکیا بۆ هەناردەکردنی یەک ملیۆن و 500 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا جێبەجێکردنی ئەستەمە، رەنگە عێراق دەست بەڕووی تورکیاوە بنێت، لەگەڵ ئەوەشدا بەراورد بە گواستنەوەی نەوت لە رێگەی بەندەری فاو، سودی ئابوری کەمترە.

بە بڕوای نەبیل ئەلمەرسومی، مامۆستای وزە و ئابووری لە زانکۆی بەسرە، عێراق پلانی ئەوەی نییە لە ڕێگەی ئەو بۆرییەوە ڕۆژانە یەک ملیۆن و 500 هەزار بەرمیل هەناردە بکات، چونکە ئەوروپا بازاڕێکی سەرەکی نییە بۆ نەوتی خاوی عێراق، بەو پێیەی نزیکەی 80%ی هەناردەکردنی نەوتی خاوی عێراق بۆ بازاڕەکانی ئاسیایە.

گەورەترین بازاڕی نەوت لە ئاسیایە

داتا فەرمییەکانی عێراق دەریانخستووە کە بازاڕەکانی ئاسیا نزیکەی 78%ی هەناردەی نەوتی عێراق لەئەمساڵدا پێکدەهێنن و ئەوەی دیکەش بۆ ئەوروپا و ئەمریکا دابینکراوە.

لە ماوەی نیوەی یەکەمی ساڵی 2025دا، عێراق نزیکەی 3.4 ملیۆن بەرمیل نەوتی خاوی لە ڕۆژێکدا هەناردەکردووە، زیاتر لە نیوەشی بۆ چین و هیندستان بووە.

ئامارەکانی ڕێکخراوی بەبازاڕکردنی نەوتی دەوڵەتی عێراق (سۆمۆ) دەریدەخەن کە لەساڵی 2024دا، چین رۆژانە بەتەنها ملیۆنێک و 19 هەزار بەرمیل نەوتی عێراقی هاوردەکردووە، لەکاتێکدا هیندستان رۆژانە  1.09 ملیۆن بەرمیل نەوتی عێراقی کڕیوە، کۆریای باشووریش رۆژانە 328 هەزار بەرمیل نەوتی بۆ دابینکراوە.

هاوکات داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق دەریدەخەن کە چین و هیندستان نزیکەی 70%ی کۆی داهاتی هەناردەکردنی نەوتی بەغدایان لە ساڵی 2024دا دابینکردووە.

عەلی نزار بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیاى سۆمۆ ڕایگەیاند "زیاتر لە دوو لەسەر سێی بەرهەمی نەوتی عێراق هەناردە دەکرێت بۆ بازاڕەکانی ئاسیا، کە بازاڕێکی خێرا گەشەسەندوو و کڕیارەکانی متمانەپێکراون".

بەشێکی زۆری هەناردەکردنی نەوتی عێراق لە تێرمیناڵەکانی بەندەرەکانی باشووری بەسرە و خورئەلزوبەیر باردەکرێن، لەوێشەوە بە کەشتی لەڕێگەی گەرووی هورمزەوە رەوانەدەکرێت.

شارەزایانی وزەی عێراق پێیانوایە، سەرەڕای مەترسی ناوبەناو لە گەرووی هورمز، بەڵام بەهۆی نزیکی لە بازاڕەکانی ئاسیا و کەمبوونەوەی کرێی تانکەرەکان، بە بەراورد بە کرێی بۆرییەکانی نەوت، وەک بژاردەی گونجاوی هەناردەکردنی نەوتی خاوی عێراق دەمێنێتەوە.

جگە لەوەش بازاڕەکانی ئەوروپا وردە وردە بەرەو دابەزین دەچن، بەهۆی پشتبەستی زیاتر بەوزەی پاک، لەبەرئەوە عێراق و وڵاتانی دیکەی بەرهەمهێنەرانی نەوتی لە کەنداودا، زیاتر ڕوو لە بازاڕەکانی ئاسیا دەکەن، کە نزیکەی 64-70%ی نەوتی خاویان بۆ ئەو بازاڕانە هەناردە دەکەن.

عێراق کە پێنجەم گەورەترین یەدەگی سەلمێنراوی نەوتی جیهانە، قازانجی لە هەناردەکردنی نەوتی خاو لە ساڵی ڕابردوودا، نزیکەی 97 ملیار دۆلار بووە، بە تێکڕای بەرهەمهێنانی ڕۆژانە نزیکەی 3.35 ملیۆن بەرمیل.

بەهای هەناردەکردنی نەوت بۆ چین لە ساڵی 2024دا نزیکەی 38 ملیار دۆلار بووە، کە دەکاتە نزیکەی 40%ی کۆی بەهای هەناردەکردنی نەوتی عێراق لە ساڵی ڕابردوودا.

فرۆشی نەوتیش بە هیندستان لە ساڵی ڕابردوودا نزیکەی 29 ملیار دۆلار بووە، کە دەکاتە نزیکەی 30%ی کۆی فرۆشی نەوتی عێراق.

شارەزایان پێیان وایە ڕەنگە ئاسیا هاوردەکردنی نەوتی عێراق زیاد بکات، چونکە بەشێک لە بازاڕەکان هەوڵدەدەن جێگرەوەی سەرچاوە ڕووسیاییەکان بگرنەوە، بەتایبەتی وڵاتە هاوپەیمانەکانی ئەمەریکا کە ڕووبەڕووی فشاری ئەو وڵاتە زلهێزە بونەتەوە، بۆ راگرتنی کڕینی نەوتی روسیا.

هەیسەم ئەلفەزڵی، ڕاوێژکاری حکومەتی عێراق لە مانگی حوزەیرانی ڕابردوودا ڕایگەیاندبوو، “ئێمە وڵاتانی ئاسیامان بەهۆی گەشەکردنی خێرای خواست لەسەر وزە و ژمارەی دانیشتووانیان هەڵبژاردووە ، ئەمانە بازاڕی بەکاربەری بەرفراوانن کە یارمەتی عێراق دەدەن بۆ پاراستنی پشکی بازاڕەکەی”.