گرژییە سەربازییەكانی جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست؛ بازاری فرۆشتنی چەكی گەرم كردووە

#چەک#ئەمەریکا#ئەوروپا#روسیا#چین
4 کاتژمێر لەمەوپێش
سبەی
پوختە :
  • شارەزایانی ئەمنیی بۆچوونی جیاوازیان هەیە لەسەر پلانە جیاوازەكانی ئەمەریكا، روسیا، چین و یەكێتی ئەوروپا بۆ فراوانكردنی هەناردەكردنی چەك و پێشبڕكێی ئەو وڵاتانە بۆ دۆزینەوەی بازاری زیاتر بۆ فرۆشتنی بەرهەمەكانیان لە ناوچەكە و جیهاندا، پەیمانگای واشنتۆن لە راپۆرتێكدا تیشك دەخاتە سەر شێواز و جۆری جیاوازی ئەو وڵاتانە لەسەر پرسی چەك و شێوازی بەكارهێنانی ئەو كەرەسە یەكلاكەرەوەیە، وەك ئامرازێكی سیاسی لەسەر بنەمای بەرژەوەندییەكانیان.
Primary Asset

سبەی

پەیمانگای واشنتۆن، لە وتوێژێكدا لەگەڵ شارەزایانی سەربازی و ئەمنیی، فرۆشتنی چەك و پێداویستیی سەربازیی تاوتوێ دەكات بە لەبەرچاوگرتنی گرژییە سەربازییەكانی ئێستای جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەراست، لە نێوانیاندا شەڕی 12 ڕۆژەی ئێران و ئیسرائیل و هەروەها شەڕی روسیا و ئۆكراین. 

شارەزایانی ئەمنیی بۆچوونی جیاوازیان هەیە لەسەر پلانە جیاوازەكانی ئەمەریكا، روسیا، چین و یەكێتی ئەوروپا بۆ فراوانكردنی هەناردەكردنی چەك و پێشبڕكێی ئەو وڵاتانە بۆ دۆزینەوەی بازاری زیاتر بۆ فرۆشتنی بەرهەمەكانیان لە ناوچەكە و جیهاندا، پەیمانگای واشنتۆن لە راپۆرتێكدا تیشك دەخاتە سەر شێواز و جۆری جیاوازی ئەو وڵاتانە لەسەر پرسی چەك و شێوازی بەكارهێنانی ئەو كەرەسە یەكلاكەرەوەیە، وەك ئامرازێكی سیاسی لەسەر بنەمای بەرژەوەندییەكانیان.

روسیا

سەرەڕای پاشەكشە ستراتیژییەكانی مۆسكۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لەنێوانیدا لەدەستدانی هاوپەیمانێكی وەك سوریا تا شەڕی ناوخۆیی بەردەوام لە لیبیا- هێشتا ڕوسیا ناوچەكە وەك بازاڕێكی بەرچاو بۆ فرۆشتنی چەك دەبینێت. 

سیستمە سەربازییەكانی روسیا، بەتایبەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سیستەمێكی باوەڕپێكراوە و پێگەی تایبەتی هەیە و زۆرێك لە وڵاتان پەیوەندییەكانیان لەگەڵ روسیا بۆ دابینكردنی چەك دەپارێزن.

لەو نێوانەدا شەڕی ئۆكراین كاریگەرییەكی بەرچاوی لەسەر بازاری چەكی روسیا داناوە بەتایبەتی لە ڕووی ئەوەی كە دەتوانێت چی هەناردە بكات، لە ئێستادا روسیا بەشێكی بەرچاوی بەرهەمە سەربازییەكانی بۆ دابینكردنی پێویستییەكانی ناوخۆی خۆی بەكاردەهێنیت و هیواخوازە دوای شەڕەكە بۆ جارێكی دیكە دەرفەت بۆ فرۆشتنی چەك بۆ وڵاتەكەی برەخسێت.

 بەگوێرەی لێدوانەكانی ئەم دواییەی حكومەتی روسیا، دوای كۆتایی هاتن بە ململانێكانی ئۆكراین بازارێكی گەورە بۆ فرۆشتنی چەك بۆ روسیا دەرەخسێت،  پیشەسازی چەك و تەقەمەنی وڵاتەكەش بۆ جارێكی دیكە دەتوانێت بڕێكی زۆر چەك بۆ هەناردەكردن بەرهەمبهێنێت.

ئەم چاوەڕوانییە تا ڕادەیەكی زۆر دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەزموونی دەیان ساڵەیان لە بەكارهێنانی سیستەم و چەكی ڕووسیدا هەیە، بەپێویستیشی نازانن چەك لە ولاتێكی دیكە جگە لە روسیا دابین بكەن.

پێشبینی دەكرێت وڵاتانی وەك لیبیا، جەزائیر، عێراق، ئێران و سودان گرنگی بە زۆرێك لەو بەرهەمانە بدەن، ئەو چەكانەی كە لە ڕابردوودا گرنگییەكی زۆریان لەلایەن هاوردەكارانەوە پێنەدراوە  وەك جۆرە جیاوازەكانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان.

یەكێتی ئەوروپا

یەكێتی ئەوروپا بەدوای بەرپرسیارێتی ستراتیژی زیاتر و هەڵوێستێكی بەهێزتری ئەمنی و بەرگریدا دەگەڕێت، بەتایبەتی دوای داگیركردنی بەشێكی ئۆكراینا لەلایەن ڕوسیاوە.

 كیشوەرەكە لە ناوەڕاستی قەیرانێكی ئەمنی بەرچاودایە و ئەگەری هێرشەكانی روسیا بۆ سەر خاكی یەكێتی ئەوروپا-ناتۆ لە ساڵانی داهاتوودا ناتوانرێت رەت بكرێتەوە. هاوكات ترەمپ داوای بەرپرسیارێتی زیاتری ئەوروپا دەكات و بەرپرسانی یەكێتی ئەوروپا دەیانەوێت لەگەڵ ئەمەریكا كار لەسەر ئەم بابەتە بكەن. یەكێتی ئەوروپا ئامانجی ئەوەیە تا ساڵی ٢٠٣٥ نزیكەی ٤٠%ی تواناكانی بەرگریی بنیات بنێت.

لە ئێستادا بازاڕی چەك و تەقەمەنی بۆ بەرگریی ئەوروپا پارچە پارچە بووە و پێویستی بە كاركردنی باشتر و توانای زیاتر هەیە بۆ گەشەسەندن، بەگشتی وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا لە دوای ئەمەریكا دووەم گەورەترین هەناردەكاری چەكن لە جیهاندا، بەڵام سیاسەتی هەناردەكردنیان هەماهەنگ و یەكپارچە نییە،  هەر كام لە وڵاتان سیاسەتی جیاوازیان هەیە سەبارەت بە هەناردەكردنی چەك، چاوەڕوان دەكرێت ئەو وڵاتانە رێككەوتنی بەرگری لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا واژۆ بكەن، لە چوارچێوەی یەكێتی ئەوروپا رێز لە یاسا مرۆییەكان بگرن، بەڵام زۆرجار ئەمە جێبەجێ ناكرێت. ئەم جۆرە ناتەباییانە بێ متمانەیی دروست دەكات و هەوڵەكانی یەكێتی ئەوروپا بۆ هەناردەكردنی چەك لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاڵۆزتر دەكەن. جگە لەوەش هەر رێككەوتنێكی بەرگری ئەوروپی لەگەڵ ئیسرائیل رووبەڕووی فشاری گشتی دەبێتەوە لەلایەن وڵاتانی ئەندامی یەكێتی ئەوروپا كە روانینی جیاوازیان سەبارەت بە جەنگی غەززە هەیە.

ئەمەریكا

سیاسەتی ئێستای ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ سەبارەت بە فرۆشتنی چەك زۆر هاوشێوەی خولی یەكەمی سەرۆكایەتییەكەیەتی، بۆ نموونە گەڕاوەتەوە بۆ سیاسەتی پێشووی فڕۆشتنی چەكی ئاسایی (CAT) و كۆتایی بە سیاسەتەكانی حكومەتی بایدن سەبارەت بە فرۆشتنی چەك بە لەرچاوگرتنی شوێن و ئامانجی بەكارهێنانی ئەو چەكانە هاتووە، بە واتایەكی تر بەرژەوەندییە ئابوریەكان و گەشەسەندنی بازارەكانی كار لە ئەمەریكا باڵادەستترە لە تێبینیە مرۆڤدۆستانەكان(لە سەردەمی ئیدارەی بایدن فرۆشتنی چەك بە هەندێك وڵاتەكان كە گومان دەكرا چەك بە مەبەستی دژە مرۆیی بەكار بهێندرێت سنوورداكرابوو).

واشنتۆن بەنیازی پەرەپێدانی فرۆشتنی چەكە بە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لەبەرانبەردا ئەو ولاتانەش خوازیاری بەدەستهێنانی پێشكەوتووترین كەرەسە سەربازییەكانی ئەمەریكان، ئەوەش لە میانی گەشتەكەی ترەمپ لە مانگی ئایاردا بۆ وڵاتانی كەنداو دەركەوت و پەرەسەندنی چەكی ئەمەریكی لە ناوچەكەدا لە ساڵانی داهاتوو پێشبینیكراوە، بەڵام ئەمەریكا بۆ فرۆشتنی چەك دوو مەرجی سەرەكی هەیە:

یەكەم: ترەمپ داوا لەو وڵاتانە دەكات پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بكەنەوە، پێش ئەوەی پێشكەوتووترین چەكی ئەمەریكی بكڕن، مەرجێك كە لە خولی یەكەمی ئیدارەكەی خۆیدا بەسەر ئیماراتی یەكگرتووی عەرەبیدا سەپاندی، ئاماژە سەرەتاییەكان ئەوە دەردەخەن ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ ئیسرائیل مەرجی پێشوەختە نییە بۆ هەناردەكردنی چەك بۆ سعودیە، بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی ئەو وڵاتە بەنیازە بەبەهایەكی بەرچاو چەك لە ئەمەریكا بكرێت و واشنتۆن نایەوێت ئەو دەرفەتە زێڕینە لەدەست بدات. 

دووەم: لەلایەكی دیكەوە فرۆشتنی چەك بە وڵاتانی كەنداو بە مەرجێك دەبێت كە باڵادەستی هێز بە زیانی ئیسرائیل نەگۆڕدرێت، بە شێوەیەك كە ئیسرائیل دەبێت لە ناوچەكەدا لە بواری سەربازی هێزی سەرەكی بێت و تەنانەت بەلەبەرچاوگرتنی دۆخی كارەساتباری فەڵەستیینەكان لە غەززە تا ئێستا روانینی دوو حزبی سەرەكی لە ئەمەریكا لە قازانجی بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیلە.

چین

چین زۆرجار هەناردەكردنی چەك بەكاردەهێنێت بۆ بەرزكردنەوەی توانای هاوبەشەكانی لەو وڵاتانەی كە پڕۆژەی گەورەی ئابووری یان دەستپێشخەریی دیكەی بنیات ناوە، بەتایبەتی كاتێك ئەو وڵاتانە تووشی ناسەقامگیری دەبن. ئەم ڕێبازە زۆر لە ژێر كاریگەری ئەو هاوكارییە بەرچاوانەدایە كە ئەو وڵاتە لە ساڵانی سەرەتایی سەربەخۆییدا لە یەكێتی سۆڤیەتی وەرگرتووە. 

ئەمڕۆكەش پەكین بە هەمان شێوە هەوڵدەدات دەدا، دەیەوێت ڕەفتاری سەربازی لە وڵاتانی هاوبەشدا دروست بكات، هەروەها هیوادارە بە هەناردەكردنی چەك پەیوەندی لەگەڵ نوخبە سەربازی و سیاسییەكان دروست بكات بۆ دروستكردنی بلۆكێكی بەهێزی لایەنگری وڵاتەكەی لە داهاتوودا.

هەروەها پەكین ئامادەیە ئەو بۆشاییانە بقۆزێتەوە كە ڕوسیا دروستی كردووە، لەوێدا دەتوانێت بازاڕە تایبەتەكان بكاتە ئامانج و پێداویستی تایبەتی وڵاتان لە بازاردا دابین بكات. 

چین لە كاتی بازرگانیكردن لەگەڵ وڵاتانێك وەك ئێران و كۆریای باكور، بۆ دووركەوتنەوە لە سزا نێودەوڵەتیەكان بۆ فڕۆشتنی چەك بەو وڵاتانە ڕێكاری تایبەت دەگرێتەبەر.

بۆ نموونە چین هاوكاری ئێران دەكات بۆ دامەزراندنی هێڵەكانی بەرهەمهێنانی مووشەكی دژە كەشتی، كە هەم دەتوانێت ئامانجی سەربازی و هاوتەریب ئامانجی مەدەنیشی لێبكەوێتەوە(ئەو جۆرە كەشتییە هەم بۆ بەرگری و هەمیش بۆ هێرشكردن دەتوانێت ئەو موشەكانە بەكاربهێنێت).

لە كەنداو چین هاوكارییە سەربازییەكانی لەگەڵ ئەو وڵاتانە بەرفراوانتر كردووە، پشتگیری لە هەوڵەكانی سعودیە كردووە بۆ پەرەپێدانی تواناكانی لە ڕێگەی دابینكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان، ئەم جۆرە هەوڵانە لە كۆتاییدا دەتوانن ئەم هاوبەشانە لە ئەمەریكا دوور بخەنەوە.

لە پراكتیكدا، ڕێبازی پەكین بۆ هاوپەیمانەكانی جیاوازییەكی بەرچاوی لەگەڵ واشنتۆن هەیە، زۆرجار چین گرنگی بە كەمكردنەوەی پەرەسەندنەكان دەدات بەپێچەوانەی قووڵتركرنی ناكۆكییەكان.

بگەرێ لە سبەی
    2025 هەموو مافەکان پارێزراوە بۆ سبەی