ئەگەری كشانەوەی ئەمەریكا لە رێكەوتنە سەربازییەكان؛ ئەزمونێكی قورس بۆ ئەوروپا لەبەرانبەر هێرشی ئەتۆمیی روسیا

سبەی

پەیمانگای نێودەوڵەتی بۆ توێژینەوەی ستراتیژی، لە راپۆرتێكدا تیشك دەخاتە سەر پرسیارێكی گرنگ، ئەگەر كۆتایی بە پشتیوانییە سەربازییەكانی ئەمەریكا لە وڵاتانی ئەوروپا بهێندرێت چی بەسەر توانا سەربازی و بەرگرییەكانی بەریتانیا و فەرەنسا دێت؟ 

بە گوێرەی راپۆرتەكە بەشێكی بەرچاوی هێزی مووشەكی بەریتانیا پشت بە ئەمەریكا دەبەستێت و هێزی ئاسمانی فەڕەنسا هێزێكە بە تەكنەلۆجیای كۆنەوە، لە لایەكی دیكەوە بۆ ئەوەی بەرپەرچی ئەگەری هەر جۆرە هێرشێكی ئەتۆمیی روسیا بدرێتەوە، پێویستە هاوپەیمانێتیەكی ئەتۆمیی ئەوروپی دروست بكرێت، كە لە ئێستادا دروستكردنی ئەو هاوپەیمانەتییەیە قورسە، بۆیە دیار نییە بەبێ پشتیوانی ئەمەریكا ئەو وڵاتانە تا چ رادەیەك دەتوانن لەبەرانبەر هێرشێكی ئەتۆمیی روسیا خوڕاگری بكەن؟

پرسیارە سەرەکییەکە

لە كاتێكدا بەریتانیا و فەرەنسا دەتوانن داوای پێكهێنانی بەرەیەكی سەربازیی لە وڵاتانی ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا بكەن، بۆ ئەوەی هێزێكی سەربەخۆی بەرگریی لەبەرانبەر هەڕەشەكان پێكبهێندرێت، بەڵام دیار نییە ئایا ئەو وڵاتانە توانای سەربازیی پێویستیان بۆ ئەو ئامانجە هەیە یا خود نا؟ ئەمە پرسیارێكی سەرەكییە كە نەك تەنها دەبێت وەڵامەكەی لە داهاتوویەكی نزیكدا بدرێتەوە و پێویستییەكی هەنووكەییە، هاوكات هەر جۆرە ئامادەكارییەك بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانەتییەكی ئەورووپی دەبێت بە گوێرەی ئەم ‌هێزانە بێت كە لە ئێستادا لەبەردەستە.

لە ئێستادا پرسی  هاوەپەیمانێتییەكی ئەورووپی ئەتۆمی وروژێندراوە، بۆ نموونە پۆڵەندا ئەو پرسەی هێناوەتە سەر مێز، ئەوەش لە كاتێكدایە كە مەرجێكی پەیوەستبوونی ئەڵمانیا بە ناتۆ لە ناوەڕاستی پەنجاكانی سەدەی رابردوودا ئەوە بوو كە رازی بێت بە دەستهەڵگرتن لە بەدواداچوون بۆ بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمیی و ئەم پابەندبوونە لە كاتی یەكگرتنەوەی دوو ئەڵمانیا دووپاتكرایەوە، هەرچەندە ئەڵمانیا لایەنێك بوو لە ڕێككەوتننامەكانی هاوبەشكردنی چەكی هاوپەیمانییەكە و وەك ئاماژەی پێكرا، هەندێكجار ئارەزووی هاوبەشكردنی لەگەڵ فەرەنسادا هەبووە.

تێكەڵەیەك لە سنوورداركردنی یاسایی كە بە گوێرەی پەیماننامەی قەدەغەكردنی چەكی ناوەكییەوە سەپێنراوە و سروشتی توندی هەر بەرنامەیەكی ئەتۆمی بەو مانایەیە كە بۆ ئێستا هیچ هێزێكی ئەتۆمی ئەوروپی نامێنێت. ئەڵمانیا بەپێی ڕێكەوتنێكی هاوبەشی ئەتۆمیی، لە بنكەی ئاسمانی بوخێل دەتوانێت نزیكەی ٢٠ كڵاوەی ئەتۆمی ئەمەریكی (لەگەڵ سێ وڵاتی دیكەی ئەوروپی) لە ڕێگەی فڕۆكە و فڕۆكەوانەكانی خۆی بەكار بهێنێت، هەرچەندە بە گوێرەی ڕێككەوتنەكە ئەو بەكارهێنانە پێویستی بە رەزامەندی ئەمەریكا هەیە.

بەرلین بەنیازە هێزە ئاسمانییەكانی وڵاتەكەی لە فڕۆكەی تۆرنادۆ كە تا رادەیەكی زۆر تەكنەلۆجیاكەی كۆن بووە بگۆڕێت بە فڕۆكەی ئێف ٣٥ی دروستكراوی ئەمەریكا. ئەگەر ئەمەریكا بڕیاری دەرچوون لە هاوپەیمانییەكە و كۆتاییهێنان بە ڕێككەوتنەكە بدات، دەستڕاگەیشتن بە توانا ئەتۆمییەكانی ئەڵمانیا تەنانەت لە پێشوو كەمتر دەبێت ئەگەرچی هێزەكانی بەریتانیا و فەرەنسا لە ڕووی ئۆپەراسیۆنییەوە سەربەخۆن لە ئەمەریكا. 

ژمارەی کڵاوە ئەتۆمییەکان

پێدەچێت ڕووسیا نزیكەی ٤٤٠٠ كڵاوی ئەتۆمی لەبەردەستدا بێت، لەكاتێكدا ئەمەریكا نزیكەی ٣٧٠٠ كڵاوی ئەتۆمی لەبەردەستدایە. لە بەرامبەردا بەریتانیا و فەرەنسا پێكەوە نزیكەی ٥١٥ كڵاوەی ئەتۆمییان هەیە. بەڵام ژمارەكان دەتوانن چەواشەكارانە بن. هێزەكانی بەریتانیا و فەرەنسا، بە تاك و بە دڵنیاییەوە بە یەكەوە، دەتوانن لە هێرشێكی سەرەتایی روسیا ڕزگاریان بێت و زیانێكی گەورە بە ئامانجەكانی مۆسكۆ بگەیەنن.

بە هۆی ئەوەی ئێستا گرنگییەكی زیاتر بە ژمارەی كڵاوە ئەتۆمییەكان دەدرێت، ئەوەش دەبێتە هۆكارێك كە قەبارە و رادەی هێزی تەقینەوەی ئەو كڵاوە ئەتۆمیانە فەرامۆش بكرێت. جۆن هیلی وەزیری بەرگری بەریتانیا ئاماژەی بە توانای گەیاندنی "زیانێكی بێ وێنە" بە نەیارانی وڵاتەكەی لەوانەش روسیا كردووە و پێداگری لەسەر ئەوە كردووە كە بەریتانیا "نابێت شەرم بكات" لە هەڵگرتنی ئەو جۆرە چەكانە. دوای لەشكركێشی تەواو بۆ ئۆكراینا، فەرەنسا لە ڕێگەی ناردنی سێ ژێردەریایی لە چوار ژێردەریایی چەكی ئەتۆمی خۆی بۆ ئاوە نێودەوڵەتییەكان پەیامێكی راشكاوی نارد،  یەكێك لە شرۆڤەكارانی فەرەنسی ئاماژەی بەوەكردووە، كە پاریس هەموو نمایشە سەربازییە ئەتۆمییە پلان بۆ داڕێژراوەكان و تاقیكردنەوە مووشەكییەكانی پاراستووە، لەكاتێكدا ئەمەریكا دوو تاقیكردنەوەی موشەكی خۆی بە هۆی دۆخەكەوە بۆ كاتێكی نادیار دواخستووە.

هەردوو وڵاتی فەرەنسا و بەریتانیا دەتوانن بە بەكارهێنانی موشەكی بالیستیكی ژێردەریایی كڵاوە ئەتۆمییەكانیان ئاراستە بكەن، هەروەها فەرەنسا موشەكی كروزی هەیە، ئەو موشەكە توانای ئەتۆمی هەیە كە لە ئاسمانەوە و لە ڕێگەی فڕۆكەی ڕافائێل و كەشتییەوە هەڵدەگیرێت. 

بەریتانیا لە ئێستادا سەرقاڵی دروستكردنی چوار فڕۆكەی نوێی جۆری SSBN لە جۆری Dreadnought كە هەریەكەیان 12 بۆری موشەكی تێدایە، بۆ ئەوەی جێگەی سیستمی ئێستای ڤانگارد بگرێتەوە كە 16 موشەكی هەیە، ئەو موشەكانە هەڵگری موشەكی ترایدەنتی ئەمەریكی دەبن كە تا هەشت سەری جەنگییان هەیە. 

ئایا بەبێ ئەمەریکا، هێزی ئەتۆمیی فەرەنسا و بەریتانیا دەتوانن رووبەڕووی روسیا ببنەوە؟

تا ئێستا هەندێك گفتوگۆ لەسەر ئەوە كراوە كە ئایا بەریتانیا دەبێت فەرمانی دروستكردنی پێنجەمین ژێردەریایی ئەتۆمی بكات، بەڵام ئەمە تا ساڵی ٢٠٣٠ جێبەجێ نابێت. ئەگەرێكی تری تەكنیكی بریتییە لە كڕینی فڕۆكەی جەنگی F-35A كە توانای ئەتۆمییان هەیە لە ئەمەریكا و هەروەها  ڕێككەوتنی هاوبەشی ئەتۆمی لەگەڵ واشنتۆن، بەڵام ئەمە پشتبەستن بە ئەمەریكا زیاتر دەكات لە كاتێكدا بەریتانیا بەنیازە پشتبەستنی بە ئەمەریكا كەمبكاتەوە.

بەریتانیا پشت بەو موشەكانە دەبەستێت كە لە ئەمەریكا پارێزگارییان لێدەكرێت و بەرنامەكانی سەری جەنگی و ژێردەریاییەكانی لەگەڵ بەرنامەكانی ئەمەریكادا یەكدەخرێن، ئەگەر ئەمەریكا پەیوەندییەكانی لەگەڵ بەریتانیا ببڕێت، ئەوا دوای نزیكەی شەش مانگ رووبەڕووی كێشە دەبێتەوە و تەنها بە خەرجكردنی كات و پارەیەكی بەرچاو دەتوانرێت كۆتایی بە پشبەستنی سەربازی بەریتانیا بە ئەمەریكا بهێندرێت.

لێرەدا پرسیار ئەوەیە كە ئایا هێزی ئەتۆمی بەریتانیا و فەڕەنسا بەبێ پشتبەستن بە ئەمەریكا لە داهاتوودا دەتوانن لە بەرانبەر ئەگەری هێرشی ئەتۆمیی روسیا رووبەروو ببنەوە یا خود نا؟