روسیا هەڕەشە دەكات و ئەوروپا دەترسێت؛ بۆنی جەنگی جیهانی سێیەم دێت

سبەی

روسیا پێشبركێیەكی چەكداری لەگەڵ ئەوروپا دەستپێكردووە، بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی خاوەنی سەدان بۆمبی ئەتۆمییە هەڕەشەی هێرشی ئەتۆمیی دەكات، ئەمەش سەرەتای كارەساتێكە ئەگەر ڕووبدات، گۆڕەپانی ستراتیژی جیهان دەگۆڕێت.

لەگەڵ كۆتایی هاتنی شەڕی سارد، دوای روخانی دیواری بەرلین لە ساڵی ١٩٨٩ و روخانی یەكێتی سۆڤیەت لە ساڵی ١٩٩١، وا بیر دەكرایەوە كە جیهانی دوو جەمسەری چیتر بوونی نابێت و جیهان بە ئارامییەوە دەژی، بەڵام ڕەوتی ڕووداوەكان دەریخست كە ئەوەی هەمیشەییە شەڕە و ئاشتی مەودایەكی كورتە لەنێوان دوو شەڕدا.

یەكێك لەو هۆكارانەی كە هاوكات لەگەڵ هۆكارەكانی دیكەدا بووە هۆی داڕمانی یەكێتی سۆڤیەت، پێشبڕكێی چەك بوو، كە تێیدا وڵاتانی ڕۆژئاوا و ئەندامانی ناتۆ لە ڕێگەی ئابوورییەكی بەهێزەوە و لە میانی كێبڕكێیەكی نایەكساندا دواجار بوونە هۆی شكستی  یەكێتی سۆڤیەت.

هاتنە دەسەڵاتی پوتین و شی

لەگەڵ هاتنە دەسەڵاتی ڤلادمیر پوتین لە روسیا لە سەرەتای ٢٠٠٠ و هاتنە سەردەسەڵاتی شی جینپینگ لە ساڵی ٢٠١٢، سەردەمێكی نوێی شەڕی سارد دەستیپێكرد.

پێشكەوتنە ئابورییەكانی چین لە ساڵانی ڕابردوودا، وەك دووەم گەورەترین ئابووری جیهان لە دوای ئەمەریكا و بەهێزتركردنی هێزی سەربازی، لە نێوانیاندا هێزی فڕۆكەوانی و وشكانی و دەریایی و پشتبەستن بە هێزی ئابوری و دواتر دامەزراندنی ڕێكخراوی هاوكاری شەنگەهای و گروپی بریكس و چەندین هاوپەیمانی دیكە، گۆڕانكاری لە كەشوهەوای جەمسەرگیری جیهاندا كردووە، بەڵام چین بە قبوڵكردنی سیستمی نێودەوڵەتی (هەرچەندە هەندێك ڕەخنەی لێی هەیە)، بەنیازی ئەوە نییە لە دەریای باشووری چین و پرسی تایواندا ڕووبەڕووبوونەوەی سەربازی ڕاستەوخۆ لەگەڵ ئەمەریكادا بكات و توانیویەتی ببێتە یاریزانێكی سەرەكی لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتیدا.

بەراوردی نێوان چین و روسیا

لە هەمان كاتدا چین بە وریاییەوە هەوڵدەدات پەیوەندی لەگەڵ جیهاندا دروست بكات، چونكە سەقامگیرییەكەی پەیوەستە بە بازرگانی جیهانییەوە، كە بناغەكانی لە هاوردەكردن (كەرەستەی خاو و وزە) و هەناردەكردن (كاڵا و خزمەتگوزارییە دروستكراوەكان)ە، لە هەمان كاتدا، پێشبڕكێی چەكداریی ڕۆژئاوا لەگەڵ روسیا لەلایەك و تێوەگلانی مۆسكۆ لە شەڕی ئۆكراینا و سزای توندی ڕۆژئاوا لە لایەكی دیكە بووەتە هۆی تێكچوونی دۆخی ئابوری روسیا، ئەمەش كاریگەری لەسەر بەرەكانی جەنگ بووە ئەوەش وایكردوە روسیا جارێكی دیكە روو لە هاوپەیمانە كۆنەكانی بكات لەوانەش چین و كۆریای باكور.

روسیا بە ژمارەی دانیشتووانی نزیكەی یەك لەسەر دەی چینە، بەرهەمە ناوخۆییەكەشی دوو ترلیۆن دۆلارە(نزیكەی یەك لەسەر نۆی چین) لە ئێستادا سەرقاڵی پێشبڕكێیەكی چەكدارییە لەگەڵ ڕۆژئاوا، كە لە ئەنجامدا بە جبەخانەیەكی ئەتۆمی بەهێزەوە بە ناچاری هەڕەشەی هێرشی ئەتۆمی بۆ سەر ڕۆژئاوا دەكات و ئەمەش سەرەتای كارەساتێكە ئەگەر ڕووبدات، گۆڕەپانی ستراتیژی جیهان دەگۆڕێت.

روسیا زیاتر گرنگیی بە ئەتۆمیی دەدات

لە ئێستادا روسیا بە نیازە سێ لایەنە ئەتۆمییەكەی زیاتر پەرە پێبدات، وەك گەرەنتییەك بۆ ڕێگری ستراتیژی و هاوسەنگی هێز لە جیهاندا، سێ لایەنە ئەتۆمییەكەی روسیا بریتین لە مووشەكی بالیستیكی نێوان كیشوەری وشكانی كە توانای هەڵگرتنی سەری ئەتۆمییان هەیە، كەشتییە فڕۆكەهەڵگرەكان كە موشەكی بالیستی ئەتۆمییان تێدایە و فڕۆكەی پاڵپشت بە موشەكی ئەتۆمی.

لە چەند مانگی ڕابردوودا و لە میانی ململانێی ئۆكراینادا، روسیا هۆشداریی دایە وڵاتانی ئەندامی ناتۆ كە پێشكەشكردنی یارمەتییە سەربازییەكان بۆ ئۆكراینا هێڵی سورە بۆ روسیا و بە هێرشی ئەتۆمی هەڕەشەی لە وڵاتانی ڕۆژئاوا كرد، هاوكات پوتین دوای سەردانەكەی بۆ كۆریای باكور سەدان هەزار تۆپ و موشەكی لەو وڵاتە وەرگرت.

پوتین دوای ٢٤ ساڵ بۆ یەكەمجار سەردانی كۆریای باكوری كرد و لە رۆژانی رابردووشدا لە میانی كۆبوونەوەی ڕێكخراوی شەنگهای كۆبوونەوەكانی نێوان سەركردەكانی پەكین و مۆسكۆ ئاماژەیە بۆ سەرهەڵدانی ناوچەیەكی جیۆستراتیژی بۆ جێگرتنەوەی دابەشبوونی جیهان لە كاتی جەنگی سارددا، ئەم دابەشبوونە جیۆستراتیژیانە بێگومان بۆ چین و روسیا تێچووی زۆری دەبێت.

داگیرکردنی بەشێکی ئۆکراینا هانی چین دەدات هێرش بکاتە سەر تایوان

هاوكات داگیركردنی بەشێكی بەرچاوی خاكی ئۆكراین لەلایەن روسیا و بێتوانایی ئەنجومەنی ئاسایش و پێكهاتەی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ڕێگریكردن لە فراوانبوون و لكاندنی ئەو ناوچانەی ئۆكراین بە خاكی روسیا، چین هان دەدات بۆ هێرشكردنە سەر تایوان و لكاندنی بە خاكی وڵاتەكەیەوە.

لە لایەكی دیكەوە شەڕی ئیسرائیل لەگەڵ حەماس و پشتیوانی حوسییەكانی یەمەن لە حەماس، دیمەنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكێشێتە ناو كەشوهەوای شەڕی ساردەوە. گرنگیدانی ئەمەریكا بە زەریای هێمن بۆ چاودێریكردنی چالاكییەكانی چین، ڕێگەی خۆشكردووە بۆ روسەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام ململانێی روسیا لەگەڵ ڕۆژئاوا و ناتۆ ئەم فەزایە دەخاتە دەرەوەی دەستراگەیشتنی روسیا.

روسیا لە هەلومەرجی ئێستادا كە لەژێر توندترین سزای ڕۆژئاوادایە پێویستی بەپەلەی بە فراوانكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ چین هەیە، هەروەها گرێبەستی فرۆشتنی غازی سروشتی كە ڕوسیا لە ساڵی 2014 لەگەڵ چین واژۆی كرد، بۆ ماوەی 30 ساڵ، روسیا دڵنیا دەكاتەوە كە چین ناچار دەبێت كارلێك لەگەڵ ڕوسیا بكات و پابەند بە سزاكانی ڕۆژئاوا نابێت.

وڵاتانی ناتۆ بە سەرۆكایەتی ئەمەریكا، 99% ی هاوكارییە سەربازییە دەرەكییەكانیان پێشكەش بە ئۆكراینا كردووە، ئەمەش یارمەتی هێزەكانی كیێڤی داوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی روسیا. بەهۆی ئەوەی هیوایەك بە كۆتایی هاتن بە شەڕ لەبەردەست نییە، ناتۆ ڕوتێ ڕۆڵێكی سەرەكی دەگێڕێت لە یەكخستنی لایەنگرانی كیێڤ بۆ دڵنیابوون لەوەی كە پشتیوانیكردن لە ئۆكراینا بەردەوامە.

ساڵی ڕابردوو ناتۆ گشتگیرترین پلانی بەرگریی خۆی لە دوای كۆتایی هاتنی جەنگی ساردەوە واژۆ كرد، كە ئامانج لێی وەستاندنی هەر هێرشێكی چاوەڕوانكراوی مۆسكۆ بوو،  لە كاتێكدا بەرپرسانی ئەوروپی پێداگری لەسەر ئەوە دەكەن هێزی یەكگرتووی ناتۆ ئێستا دەتوانێت شكست بە سوپای روسیا بهێنێت كە بەهۆی شەڕی ئۆكراینا لاواز بووە، بەڵام پێویستە جەخت لەوە بكرێتەوە كە كرێملین لە ئێستادا بەدوای دووبارە بنیاتنانەوەی هێزەكانیدایە.