دووەم کۆنگرە لە پێنج مانگدا؛ جەهەپە لەنێو گێژاوی 'دانانی قەییوم' و کێشەی ناوخۆییدا سەرۆکی هەڵبژاردەوە

سبەی

لە ترسی "کودەتای یاسایی" و دانانی سەرۆکێک بە قەییوم، جەهەپە لە ماوەی تەنها پێنج مانگدا بۆ جاری دووەم کۆنگرەی نائاسایی بەست و ئۆزگور ئۆزەلی وەک سەرۆک هەڵبژاردەوە. ئەمەش لە کاتێکدایە ناکۆکییەکانی نێوان باڵی ئۆزەل و کڵچدارئۆغڵو گەیشتوونەتە لووتکە و لەبری ڕکابەرێتیکردن لەگەڵ ئاک پارتیی دەسەڵاتدار، جەهەپە بە دەست کێشە ناوخۆییەکانەوە تەنگی پێ هەڵچنراوە.

ئەمڕۆ، 21ی ئەیلوولی 2025، ئۆزگور ئۆزەل کە هاوکات 51 ساڵ بەسەر لەدایکبوونیدا تێ دەپەڕێت،  بۆ جاری دووەم لە ماوەی تەنها پێنج مانگدا وەک سەرۆکی گشتیی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە)، گەورەترین پارتی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا، هەڵبژێردرایەوە. 

بەڵام ئەم کۆنگرە نائاساییە، نیشانەی یەکڕیزی و بەهێزیی پارتەکە نییە، بەڵکو هەنگاوێکی پێشوەختە و ناچارییە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو "کودەتا یاساییەی" کە لەلایەن ئاکپارتیی دەسەڵاتدارەوە پلانی بۆ دادەنرێت و ترسی دانانی "قەییوم"ی لەسەر سەرۆکایەتیی پارتەکە لێدەکرێت. 

ئەم دۆخە لە کاتێکدایە کە شەڕی باڵەکان لەنێو خودی جەهەپەدا گەیشتووەتە لووتکە.

بۆچی دوو کۆنگرە لە پێنج مانگدا؟ ترس لە “کودەتای یاسایی”

چیرۆکەکە دەگەڕێتەوە بۆ 38ەمین کۆنگرەی ئاسایی جەهەپە کە لە 4-5ی تشرینی دووەمی 2023 ئەنجام درا، تێیدا ئۆزگور ئۆزەل توانی بەسەر کەمال کڵچدارئۆغڵوی ڕکابەریدا سەربکەوێت.

دوای کۆنگرەکە، ژمارەیەک لە لایەنگرانی کڵچدارئۆغڵو کە 13 ساڵ سەرۆکایەتیی جەهەپەی کرد، سکاڵایان لەسەر شەرعییەتی کۆنگرەکە تۆمار کرد. 

چەند ڕۆژێک لەمەوبەر، دادگایەکی ئەنقەرە بڕیارێکی مشتومڕاویی دەرکرد و شەرعییەتی ئەو کۆنگرەیە و کۆنگرەی نائاسایی پێشوو کە پێنج مانگ لەمەوبەر ئەنجام درابوو، خستە ژێر پرسیارەوە و لێکۆڵینەوە لە دۆسیەکە بەردەوامە.

ئەم بڕیارە لەلایەن سەرکردایەتیی جەهەپەوە وەک "دەستێوەردانێکی سیاسیی ڕوون" و هەوڵێکی ئاکپارتی بۆ دروستکردنی بۆشایی یاسایی لێکدرایەوە، تا لەو ڕێگەیەوە بتوانێت "قەییوم" بۆ سەرۆکایەتیی پارتەکە دابنێت.

ترسی سەرەکیی جەهەپە، دووبارەبوونەوەی سیناریۆی لقی ئیستانبوڵ بوو. ماوەیەک لەمەوبەر، دادگا بە بڕیارێکی چاوەڕواننەکراو، سەرۆکایەتیی هەڵبژێردراوی لقی ئیستانبوڵی جەهەپەی هەڵوەشاندەوە و قەییومی بۆ دانرا. 

هەرچەندە دوای فشارێکی زۆری سیاسی و میدیایی، بڕیارەکە هەڵوەشێنرایەوە، بەڵام ئەمە پەیامێکی ڕوون بوو لەلایەن دەسەڵاتەوە کە ئامادەیە هەموو کارتێکی یاسایی بەکاربهێنێت بۆ لاوازکردنی جەهەپە. 

بۆیە، سەرکردایەتیی جەهەپە بۆ پووچەڵکردنەوەی ئەم پلانە، بڕیاری دا بە خێرایی کۆنگرەیەکی نائاسایی دیکە ببەستن و بە هەڵبژاردنەوەی ئۆزەل، شەرعییەتی یاسایی خۆیان نوێ بکەنەوە و ڕێگە لە هەر هەوڵێک بۆ دانانی قەییوم بگرن.

کێشەی ناوخۆیی جەهەپە: کڵچدارئۆغڵو لە بەرانبەر ئۆزەل

فشاری دەرەکیی ئاکپارتی، کێشە ناوخۆییەکانی نێو جەهەپەی قووڵتر کردووەتەوە. کەمال کڵچدارئۆغڵو، سەرۆکی پێشووی پارتەکە، کە هێشتا شکستی هەڵبژاردنەکانی 2023ی قبووڵ نەکردووە، بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ پشتیوانی لەو جووڵە یاساییانە دەکات کە ئامانجیان لاوازکردنی پێگەی ئۆزەلە. 

باڵی کڵچدارئۆغڵو لەنێو پارتەکەدا، سەرکردایەتییە نوێیەکە بە "لاواز" و "بێ ئەزموون" تۆمەتبار دەکەن و پێیان وایە ئۆزەل نەیتوانیوە پارتەکە یەکبخات.

ئەم کێشە ناوخۆییانە بوونەتە خاڵی لاوازیی جەهەپە و دەرفەتێکی زێڕینی بە ئاکپارتی بەخشیوە بۆ ئەوەی لە ڕێگەی دادگاکانەوە دەستێوەردان بکات. 

لە کاتێکدا کە پێویست بوو جەهەپە وەک ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێز ڕووبەڕووی حکومەت ببێتەوە، ئێستا سەرقاڵی چارەسەرکردنی کێشە ناوخۆییەکانی و خۆپاراستنە لە پیلانەکانی دەرەوە.

هۆکاری ڕاستەقینە: سەرکەوتنەکەی جەهەپە لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکان

شرۆڤەکاران پێیان وایە هۆکاری سەرەکیی ئەم فشارە زۆرەی ئاکپارتی بۆ سەر جەهەپە، دەگەڕێتەوە بۆ شکستە گەورەکەی ئاکپارتی لە دوایین هەڵبژاردنی شارەوانییەکاندا. 

لەو هەڵبژاردنەدا کە لە 31ی ئاداری 2024 بەڕێوەچوو، جەهەپە توانی بۆ یەکەمجار لە دوای 47 ساڵ، ببێتە پارتی یەکەم و شارەوانیی زۆربەی گەورەشارەکان بەدەستەوە بگرێت.

ئەم سەرکەوتنە، ئەردۆغان و ئاکپارتی تووشی شۆک کرد و ترسی ئەوەی لایان دروست کرد کە لە هەڵبژاردنی داهاتوودا دەسەڵات لەدەست بدەن. 

بۆیە ئێستا حکومەت هەموو هەوڵێکی خۆی دەخاتەگەڕ بۆ ئەوەی جەهەپە لە ناوخۆدا بە کێشەی یاسایی و سیاسییەوە سەرقاڵ بکات و وێنەی وەک پارتێکی "نائارام" و "بێتوانا" نیشان بدات، تا لە چاوی دەنگدەراندا لاوازی بکات.

هەرچەندە ئۆزگور ئۆزەل توانی بەم کۆنگرەیە کە تەواوی دەنگی دەنگە پەسەندکراوەکانی بە دەست هێنا و کڵچدارئۆغڵو بەشداری تێدا نەکرد، بە شێوەیەکی کاتی قەڵغانێک لە دژی هەڕەشەی قەییوم دروست بکات، بەڵام شەڕی ڕاستەقینە تازە دەست پێدەکات؛ شەڕێک لە دوو بەرەدا، بەرەیەک لە دژی فشاری دەرەکیی حکومەت و بەرەیەکیش بۆ کۆنترۆڵکردنی ناکۆکییە قووڵەکانی ناوخۆی پارتەکەی.