واشنتن بەغداد فەرامۆش دەکات؟ دەرئەنجامەکانی کشانەوەی سەربازی ئەمەریکا لە عێراق

سبەی

کاربەدەستانی عێراق پشتڕاستیان کردوەتەوە کە پرۆسەی کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لە عەین ئەسەد بەردەوامە و سوپای عێراق بەشێکی گەورەی بنکەکە کە نزیکەی سێ کیلۆمەتر چوارگۆشەیە کۆنتڕۆڵ دەکات، بەڵام نادڵنیایی لەبارەی گواستنەوەی ڕاستەقینەی هێزە ئەمەریکییەکان وەک خۆی ماوەتەوە، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی ئەو راپۆرتانەی باس لەوە دەکەن هێزە شەڕکەرە تایبەتە ئەمەریکییەکان جێگەی بەشێک لەو هێزانە دەگرنەوە کە عێراق جێدەهێڵن.

ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ هەڵوێستێکی یەکلاکەرەوەی لەبارەی ئەو ڕێککەوتنەی لە ئەیلوولی 2024 لە نێوان ئیدارەی بایدن و حکومەتی عێراقدا نەخستووەتەڕوو کە خشتەی کاتی بۆ کشانەوەی قۆناغ بە قۆناغی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق دیاریکردووە. سەرەڕای ئەوە ئاڵوگۆڕی هیزەکانی ئەمەریکا لە عێراق بەردەوامە، بەڵام هێشتا ئیدارەی ترەمپ بەیاننامەیەکی ئاشکرای لەوبارەیەوە بڵاونەکردوەتەوە.

 ئەم ناڕوونییە هاوکات بووە لەگەڵ لێدوانەکانی واشنتن لە دژی میلیشیا چەکدارەکان کە تادێت توندتر دەبێت، ئەو گروپانەی کە وەک سوودمەندی یەکەمی ئەگەری کشانەوەی ئەمەریکا لە عێراق سەیر دەکرێن، بە سەرنجدان بە ململانێی ئەم دواییەی نێوان ئێران و ئیسرائیل، لێکدانەوە و سیناریۆی جۆراوجۆر سەبارەت بە ستراتیجی کشانەوەی ئەمەریکا و ڕۆڵی پەرەسەندنی واشنتن لە عێراقدا خراوەتەڕوو.

هەر لەو بارەیەوە پێگەی سیاسەتی ئیماراتی لە راپۆرتێکدا تیشک دەخاتە سەر سێناریۆکانی کشانەوەی هیزەکانی ئەمەریکا لە عێراق.

ئایا کشانەوەی ئەمەریکا لە عێراق دەستی پێکردووە؟

لە مانگی ئەیلولی ساڵی 2024 وەزیری بەرگری عێراق پلانێکی دوو قۆناغی بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق راگەیاند، بە گوێرەی پلانەکە لە قۆناغی یەکەمدا تا مانگی ئەیلولی 2025 هێزەکانی ئەمەریکا بەتەواوەتی لە بنکەی ئاسمانی عەین ئەسەد لە پارێزگای ئەنبار دەکشێنەوە و لە قۆناغی دووەمیشدا بنکەی ئاسمانی هەریر لە هەرێمی کوردستانی عێراق تا ئەیلولی 2026 چۆڵ دەکرێت.

تا ئێستا ئیدارەی ترەمپ هیچ لێدوانێکی لەسەر ئەو ڕێککەوتنە نەداوە کە لە سەردەمی ئیدارەی بایدندا پەسەند کراوە. بەرپرسانی عێراق پشتڕاستیان کردەوە کە پرۆسەی کشانەوە لە عەین ئەسەد بەردەوامە، سوپای عێراق بەشێکی زۆری بنکەکە بە نزیکەیی سێ کیلۆمەتر چوارگۆشە کۆنترۆڵ دەکات و لەگەڵ نزیکبوونەوەی وادەی کۆتایی ڕادەستکردنی کەرەستەی ئەمەریکی و بەرپرسیارێتی ئۆپەراسیۆنەکان وەردەگرێت، بەڵام نادڵنیایی لەبارەی گواستنەوەی ڕاستەقینەی هێزە ئەمەریکییەکان ماوەتەوە، بەتایبەتی بە گوێرەی سەرچاوە سەربازییەکان لە واشنتن کە باس لەوە دەکەن کە یەکە شەڕکەرە تایبەتەکە شوێنی هێزەکانی پێشووی بنکەکە کە ئەرکی مەشقپێکردنی هێزەکانی سوپای عێراقیان پێسپێردرابوو دەگرنەوە. 

هەڵوێستی حکومەتی عێراق سەبارەت بەو ڕێککەوتنە بە تێپەڕبوونی کات گۆڕاوە. سەرەتا ئەم ڕێککەوتنە وەک دەستکەوتێکی سیاسی بۆ هێورکردنەوەی تاران و میلیشیاکانی هاوپەیمانی ئێران پێشوازی لێکرا، بەڵام پێشهاتەکانی ئەم دواییە لەوانەش ڕوخانی ڕژێمی بەشار ئەسەد لە سوریا و پەرەسەندنی نیگەرانییەکان سەبارەت بە داعش و بەرزبوونەوەی گرژییەکانی نێوان ئیسرائیل و ئێران بووەتە هۆی ئەوەی بەرپرسانی عێراقی ڕێبازێکی وریاتر بگرنەبەر.

هێزەکانی ئەمەریکا ڕۆڵێکی سەرەکیان هەبوە لە سنووردارکردنی چالاکییە سەربازییەکانی ئیسرائیل لەسەر خاکی عێراق. لە ئەنجامدا، هەندێک لە هێزەکانی هاوپەیمانی سیاسی کە بە چوارچێوەی هەماهەنگی ناسراون، ئێستا پشتگیری لە درێژکردنەوەی ماوەی مانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا دەکەن، ئەو گروپانە لەلایەک نیگەرانن لە پەرەسەندنی ململانێیەکانی سوریا بۆ ناوچە سوننەنشینەکانی عێراق و لەلایەکی دیکەوە بەنیازی ڕێکەوتنێکی نوێن لەگەڵ ئەمەریکا کە دەرفەتیان پێدەدات جۆرێک لە رەواییەتی نوێ وەرگرن بەلەبەرچاوگرتنی نیگەرانییەکان لە لاوازبوونی هەژمۆنی ئێران لە عێراق.

لە نێوان پەرەسەندنی نائارامییەکان لە ناوچەکەدا، پێدەچێت هیچ پەیوەندییەکی کاریگەر لە نێوان حکومەتی ئەمەریکا و عێراقدا لەبارەی ڕێککەوتنی کشانەوە و ڕێکخستنە ئەمنییەکانەوە نەبێت. سەرەڕای ئەوەی لە سەرەتای ئەمساڵەوە تا ئێستا هیچ وادەیەک دیاری نەکراوە بۆ ئەوەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق سەردانی واشنتن بکات و تاوتوێی ئەو پرسانە بکات.

لەم دواییانەدا میلیشیاکانی کەتایبی حیزبوڵڵا کە بە گروپێک دەناسرێن کە بەرژەوەندییەکانی ئێران لە عێراق پەیڕەو دەکەن، هەڕەشەیان لە حکومەتی عێراق و هێزەکانی ئەمەریکا کردووە و هۆشدارییان لە دەرئەنجامەکانی جێبەجێنەکردنی خشتەی کاتی ڕاگەیەندراوی کشانەوەیان داوە. 

پێدەچێت نەبوونی دڵنیایی ڕوون لەلایەن ئەمەریکاوە سەبارەت بە تەواوکردنی پرۆسەی کشانەوە لە عەین ئەسەد و هەرێمی کوردستان، پەیوەست بێت بە ئاڵۆزییە بەرفراوانەکانی ناوچەکە. لە سەرەتای ئەمساڵەوە ئیدارەی ئێستای ئەمەریکا سەرنجی لەسەر ئەولەویەتەکانی دیکەیە، بەڵام هێشتا بوار ماوە بۆ لێکۆڵینەوە و ڕوونکردنەوەی زیاتر لەسەر ئەم پرسە، بەتایبەتی سەبارەت بەو ناڕوونییانەی کە لە قۆناغی پێشوودا ماونەتەوە.

 ئەم کێشە چارەسەرنەکراوانە بریتین لە:

- دەستەواژەی "کۆتایی ئەرکی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش" لە پەیوەندییە فەرمییەکانی ئەمەریکا و بەیاننامەکانی ئەمەریکا بۆ پێناسەکردنی کاری لیژنە سەربازییەکان و پلانی ڕادەستکردنی ئەرکەکان بەکارهێنراوە. ئەم دەستەواژەیە لەلایەن سودانیشەوە بەکارهێنراوە، بەڵام هێشتا ڕوون نییە کە ئەو دەستەواژەیە ئاماژەیە بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا یان کۆتایی ئەرکی هاوپەیمانی فرەنەتەوەیی دژی داعش. 

لە میانی کۆبوونەوەی سودانی لەگەڵ بایدن لە واشنتن لە نیسانی 2024، دەستەواژەی "هاوپەیمانی نێودەوڵەتی" پەیوەست بوو بە گواستنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و ئەمەریکا بۆ هاوبەشییەکی هەمیشەیی ئەمنی دوولایەنە. لە کۆبوونەوەکەدا ڕاگەیەندرا کە هەردوو سەرکردە هەڵسەنگاندن بۆ چۆنیەتی و کاتی کۆتایی هێنان بە ئەرکی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە عێراق و گواستنەوە بۆ هاوبەشی هەمیشەیی ئەمنی دوو قۆڵی دەکەن، ئەمەش بە پێی دەستووری عێراق و ڕێککەوتنی چوارچێوەی ستراتیژی نێوان عێراق و ئەمەریکا.

دوابەدوای سەردانەکەی سودانی بۆ واشنتن و کۆبوونەوەکانی لیژنەی سەربازی هاوبەش، وردەکارییەکانی گواستنەوە بۆ "هاوکاریی ئەمنی هەمیشەیی" ئاشکرا نەکرا، هەرچەندە وادەیەک بۆ کۆتایی هاتنی ئەرکی هاوپەیمانییەکە ڕاگەیەندرا بەڵام، لەو کاتەی ترەمپ دەستبەکاربووە، تا ئێستا هیچ باسێکی گشتی لەسەر سروشتی ئەم هاوکارییە نەکراوە، جگە لەوەش هیچ ڕوونکردنەوەیەک لەسەر بەرپرسیارێتی کارمەندانی ئێستای ئەمەریکا کە پێشتر ئەرکی ڕاهێنان و پشتیوانیکردنی یەکەکانی سوپا و پۆلیسی ناوخۆیییان پێسپێردرابوو، نەخراوەتەڕوو.

لە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی 2024، مەسعود بارزانی سەرکردەی کورد ڕایگەیاند کە هەرێمی کوردستان بە توندی دژایەتی کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق دەکات. ئەم هەڵوێستە دوای ململانێی ئیسرائیل و ئێران لە 13-24ـی حوزەیران توندتر بوو، بەڵام تا ئێستا حکومەتی هەرێمی کوردستان بە فەرمی هەڵوێستی خۆی لەبارەی کشانەوەی پلان بۆ داڕێژراوی هێزەکانی ئەمەریکا لە بنکەی ئاسمانی هەریر لە مانگی ئەیلولی 2026 نەخستووەتەڕوو، هێشتا ڕوون نییە کە ئایا ئەم دواکەوتنە تەنیا ڕێکارە یان ڕێککەوتنێکی جیا هەیە کە ڕێگە بە حکومەتی هەرێمی کوردستان بدات داوای بەردەوامی بوونی ئەمەریکا لە هەریر بکات، سەربەخۆ لە ڕێکەوتنی بەغدا لەگەڵ واشنتن.

نزیکەی 2500 سەربازی ئەمەریکی لە عێراق ماونەتەوە کە زۆربەیان لە بنکە ئاسمانییەکانی عەین ئەسەد و هەریر جێگیرکراون. هەروەها هێزی زیاتر لە بنکەی ئاسمانی ڤیکتۆریا لە نزیک فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد جێگیرکراون بۆ دڵنیابوون لە گواستنەوەی سەلامەت بۆ باڵیۆزخانەی ئەمەریکا و نوێنەرایەتییە دیپلۆماسییەکانی دیکەی ڕۆژئاوا. جگە لەوەش هێزەکانی ئەمەریکا کە لە فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان لە ناوچەی سەوز جێگیرکراون، سەرپەرشتی پاراستنی باڵیۆزخانەی ئەمەریکا دەکەن لە ڕێگەی سەکۆی بەرگری ئاسمانی، بەڵام ڕێککەوتنی نێوان ئەمەریکا و عێراق دۆخی داهاتووی ئەو هێزانە دیاری نەکراوە.

هەڵوێستی گروپە چەکدارەکانی عێراق

گروپە چەکدارە عێراقییەکان کە پەیوەندییەکی پتەویان لەگەڵ ئێران هەیە، تادێت وریاتر دەبن بەلەبەرچاوگرتنی دۆخی ناوچەکە و نیگەرانییەکانیان لە کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لە ناوچەکە پەردە دەستێنێت. 

ئەو گروپانە ترسیان لە ئۆپەراسیۆنە ئەگەرییەکانی ئەمەریکا و ئیسرائیل بۆ بەئامانجگرتنی سەرکردەکانیان، بەڵام گەورەترین نیگەرانیان ئەگەری کودەتایەکە لە دژیان لەلایەن فراکسیۆنەکانی دیکەی شیعە لە ژێر گوشاری ئەمەریکا یان بەپشتیوانی سەرکردە باڵاکانی شیعە لەوانەش عەلی سیستانی و موقتەدا سەدر.

لە هەنگاوێکی بوێرانە و بێ وێنەدا، ئیدارەی ئەمەریکا ڕێگریی لە پەرلەمانی عێراق کرد لە پەسەندکرانی یاسای حەشدی شەعبی دوای ئەوەی باڵیۆزخانەی ئەمەریکا بە ئاشکرا دژایەتی خۆی بۆ یاساکە دەربڕی. 

لای خۆیەوە مارکۆ ڕوبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ سودانی هۆشداریدا لەوەی ئەو یاسایە دەتوانێت هەژمۆنی ئێران زیاد بکات و ببێتە هۆی  بەهێزکردنی گروپە چەکدارانەی کە هەڕەشە لە سەروەری عێراق دەکەن.

زیادبوونی ڕەخنەکانی ئەمەریکا لە گروپە چەکدارەکان و هێزەکانی حەشدی شەعبی هاوکات بووە لەگەڵ پەرەسەندنی ناڕەزایی گشتی و ڕەوتی سەرەکی و سۆشیال میدیای عێراق شایەتی شەپۆلێکی ناڕەزایەتی بوون لە دژی  میلیشیاکان بە هۆی چالاکییە نایاساییەکانیانەوە و پێشێلکارییە دووبارەکانی میلیشیاکان، فشاری ناوخۆیی و نێودەوڵەتی لەسەر حکومەت بۆ هەڵوەشاندنەوە و چەکداماڵینی ئەم گروپانە چڕتر کردووەتەوە. هاوکات  سودانی لەو بارەیەوە رایگەیاند: "کەس لە سەرووی یاساوە نییە و کەس ناتوانێت جێگەی حکومەت بگرێتەوە، بوونی چەک تەنها لە دەست دەوڵەت بناغەی بنەڕەتی حکومەتێکی بەهێزە".

ئەم پەرەسەندنانە دەرخەری قووڵبوونەوەی درزێکە لەناو "چوارچێوەی هەماهەنگی" شیعە و گروپە چەکدارەکان پێش هەڵبژاردنە چارەنووسسازەکانی پەرلەمان. دەرئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە کاریگەری هەر لایەنێک لە حکومەتی داهاتوودا دیاری دەکات. 

لە بەرامبەردا، فشارە سیاسی و ئەمنی و ئابوورییە بەردەوامەکانی ئەمەریکا لەسەر هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی و کوتلە چەکدارەکان و تۆڕە ئابوورییەکانی سەر بەم گروپانە و ئەگەری سەپاندنی سزا و نزیکبوونەوەی دەستێوەردانی سەربازی ڕاستەوخۆ دابەشبوونە ناوخۆییەکانی قووڵتر کردووەتەوە. ئەم گرژییانە بەهۆی گوشارەکانی ئێرانەوە بۆ ڕاکێشانی عێراق بۆ ململانێیەکی ئەگەری لەگەڵ ئیسرائیل و ئەمەریکا زیاتر بووە. لە ئەنجامدا پێشبینی دەکرێت لە قۆناغی داهاتوودا دابەشبوونی سیاسی و سەربازی لە عێراق فراوانتر بێت.

هەوڵەکانی تاران بۆ چەسپاندنی کاریگەریی ئەمنی، سیاسی و ئابووریی خۆی لە عێراقی دوای جەنگ لە ڕێگەی سەردانەکانی ئاشکرا و شاراوەی فەرماندەکانی سوپای پاسداران و بەرپرسانی دامودەزگاکانی دیکەی حکومەتی ئێرانەوە دەرکەوتووە. دەگوترێ ئەم سەردانانە بە ئامانجی کۆنترۆڵکردنی گرووپە چەکدارە شیعەکان و کوتلە سیاسییەکان و ڕێگریکردنە لە هەڵوەشانەوەیان لەژێر فشاری ئەمەریکادا.

لە ئامانجە سەرەکییەکانی تاران، دەرکردنی یاسای "حەشدی شەعبییە" پێش کۆتایی هاتنی خولی ئێستای پەرلەمان. ئێران بەردەوامە لە داڕشتنی دیمەنی حکومڕانی عێراق و هەژمۆنی خۆی بەسەر حکومەت و پەرلەمانی ئێستا و داهاتوودا. جگە لەوەش تاران رژدبوونی قۆناغی سەرەتایی ڕێککەوتنەکە بۆ کشانەوەی هێزەکانی واشنتن لە عێراق تاقیدەکاتەوە.

سیناریۆکانی کشانەوەی ئەمەریکا

سیناریۆی یەکەم: کشانەوەی تەواوەتی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق 

کشانەوەی تەواوەتی ئەمەریکا لە عێراق ڕێگە بە واشنتن دەدات بەبێ نیگەرانی لە پارارێزراوبوونی هێزەکانی، هێرش بۆ سەر گروپە چەکدارەکانی عێراق ئەنجام بدات، بەڵام پێدەچێت ئەم سیناریۆیە جێبەجێ نەکرێت، چونکە لە ئێستادا ئەگەری دەستپێکردنەوەی جەنگ لە نێوان ئێران و ئیسرائیل و ئەمەریکا زۆرە و بۆیەش واشنتن نایەوێت عێراقێکی پەرواێزخراو لە ئەنجامی پاشەکشەی هێزەکانی ئەمەریکا لەو وڵاتە، لە ئێران نزیک بێتەوە.

جگە لەوەش، دەستەبەرکردنی ئاسایش لە هەرێمی کوردستان لە بەرامبەر هێرشە چەکدارییەکان و ڕێگریکردن لە ئۆپراسیۆنەکانی داعش لە ناوچە سوننەنشینەکان ئاڵەنگاری زۆری لێدەکەوێتەوە.

سیناریۆی دووەم: کەمکرنەوەی ژمارەی هێزەکانی ئەمەریکا هاوتەریب لەگەڵ گۆڕانکاری لە چوارچێوەی ئۆپراسیۆنەکاندا

بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ئاڵەنگارییانەی کە باسی لێکرا، پێدەچێت ئەگەری جێبەجێکردنی ئەم سیناریۆیە زیاتر بێت. بە گوێرەی ئەم داتایانەی لە ئێستادا لەبەردەستە دەردەکەوێت کە واشنتن و بەغدا ئەرکی جێبەجێکردنی "هاوبەشییەکی ئەمنی هەمیشەیی" دوادەخەن و لە داهاتوودا کۆبوونەوەی زیاتر دەکەن بۆ هەڵبژاردنی ستراتیجییەکی نویتر. 

لەم سیناریۆیەدا بنکەی ئاسمانی تەنف لە سوریا کە بە شێوەیەکی ستراتیژی لە نزیک بنکەی ئاسمانی عەین ئەسەد (نزیکەی 150 کیلۆمەتر دوورە) دەبێتە بنکەی سەرەکی هێزەکانی ئەمەریکا. یەکەکانی نوخبە لە کەمپە بچووکەکاندا لە بنکەی ئاسمانی عەین ئەسەد و هەروەها بنکەی ئاسمانی ڤیکتۆریا لە نزیک باڵیۆزخانەی ئەمەریکا دەمێننەوە. هاوکات لە بنکەی ئاسمانی هەریر لە هەولێر کە لە ئێستادا هیچ چالاکییەکی سەربازیی نییە کەرەستەی بەرگری ئاسمانی و هێلیکۆپتەری زۆرتر جێگیر دەکرێت. ئەمەش دەتوانێت بەشێک بێت لە پلانێک بۆ کەمکردنەوەی ژمارەی سەربازانی ئەمەریکا لەو بنکەیە تا ساڵی 2026.

ئەم سیناریۆیە لەلایەن ئیدارەی ئێستای ئەمەریکاوە پشتگیری دەکرێت بۆ کەمکردنەوەی زیاتری بوونی سەربازی ئەمەریکا لە دەرەوەی وڵات. ئەمەش بریتییە لە بچووککردنەوەی بنکە سەربازییەکان لە سەرانسەری جیهان لە هەمان کاتدا زیادکردنی پشتبەستن بە تەکنەلۆژیای سەربازی پێشکەوتوو و کارمەندانی شەڕکەری لێهاتوو.