پارچەیەك نان بە نرخی ژیان؛ كوژران و برینداربوونی نزیكەی سێ هەزار كۆڵبەر لە دەیەی رابردوودا

سبەی

كۆڵبەری لە ناوچە سنوورییەكانی ڕۆژهەلاتی كوردستان پیشەیەكی كوشندە و كەم داهاتە، لەم ڕاپۆرتەدا و بە بۆنەی ڕۆژی كۆڵبەرەوە، لە ڕێگەی ئامارەكانی ناوەندەكانی مافی مرۆڤ پەردە لەسەر قوربانییەكان و ڕەهەندە مرۆیی و یاسایی و ئابوورییەكانی ئەم دیاردەیە هەڵدەدرێتەوە.

كۆلبەری دیاردەیەكی كۆنە لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان، بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا لەگەڵ زیادبوونی ڕێژەی بێكاری و هەژاری لە ناوچە سنوورییەكان، بووەتە تاكە ڕێگەی بژێوی ژیان بۆ هەزاران كەس.

 ئامارێكی فەرمیی ڕوون لەبارەی ژمارەی كۆڵبەرەوە لەبەردەستدا نییە

ئامارێكی فەرمیی ڕوون لەبارەی ژمارەی كۆڵبەرەوە لەبەردەستدا نییە، بەڵام ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤ مەزەندە دەكەن كە زیاتر لە ٧٠ هەزار كەس لە پارێزگاكانی سنە، كرماشان و ورمێ بە جۆرێك لە جۆرەكان پەیوەستن بە كۆڵبەرییەوە كە زۆرێكیان گەنجن یان خوێندەوارن یا خود هیچ هەلی كارێكی دیكەیان نییە.

ئەو ڕێگایانەی كە كۆڵبەركان بەناویاندا تێپەڕ دەبن زۆرجار لە بەرزاییەكان و لە میانی  كەشوهەوایەكی سەختدایە. لە وەرزی زستاندا پلەی گەرما بۆ خوار 10 پلەی سیلیزی دادەبەزێت، كەوتنە خوارەوە لە بەرزاییەكان ورەقبوونەوە لە میانی بەفر و بەستەڵەك و  كوژران لە ئەنجامی تەقەی هێزە ئەمنییەكانی حكومەتی ئێرانەوە لە گرنگترین مەترسییەكانی كۆڵبەرییە.

بەپێی داتاكانی ڕێكخراوی مافی مرۆڤی كوردستان، لە ساڵی 2012 تا مانگی تشرینی یەكەمی 2025، لانیكەم دوو هەزار و 574 كۆلبەر لە ناوچە سنوورییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان كوژراون یان بریندار بوون، لەو ژمارەیەش 656 كەس گیانیان لەدەستداوە و هەزار و 918 كەسیش برینداربوون. ئەم ئامارانە دەریدەخات كە لە سەرەتای ساڵانی ٢٠١٠وە ژمارەی قوربانی و بریندارانی كۆلبەری بە گشتی لە هەڵكشاندایە و لە ساڵانی كۆتایی ئەم ماوەیەدا گەیشتووەتە بەرزترین ئاستی خۆی، بە تایبەت لە نێوان ساڵانی ٢٠١٧ بۆ ٢٠٢٤.

كۆلبەری یاسایی؛ جیاكاری پێكهاتەیی و هەژاری درێژخایەن

سەرەڕای سەركوتی ئەمنی بۆ سەر كۆڵبەرەكان، حكومەتی ئێران ماوەی چەند ساڵێكە سیستمی پێدانی "مۆڵەتی هاتوچۆی سنووری" جێبەجێ دەكات. ئەم مۆڵەتە ڕێگە بە دانیشتوانی ناوچە سنوورییەكان دەدات بڕێكی سنووردار لە كاڵا هاوردە بكەن لە ڕێگەی ڕێڕەوی دیاریكراوەوە، بەڵام كۆڵبەرەكان و چالاكانی مەدەنی دەڵێن ئەم مۆڵەتانە نەك ئاسایشی بۆ دابین نەكردوون بەڵكوو پارێزگاریشیان لێناكات. زۆرێك لە كۆڵبەرەكان بەهۆی سنوورداركردنی پشك یان گەندەڵی ناچارن بە ڕێگای نافەرمی و مەترسیداردا هاتوچۆ بكەن و حكومەت بەرپرسیار نییە لە ئەگەری مردن یان برینداربوونی كۆڵبەرەكان.

 بە بڕوای شارەزایانی ئابووری، كۆلبەری بەرهەمێكی ڕاستەوخۆی هەژاریی پێكهاتەیی و هەڵاواردنی ناوچەییە. پارێزگا سنوورییەكانی ڕۆژئاوای ئێران زۆرترین ڕێژەی بێكاری و نزمترین ئاستی گەشەسەندنیان هەیە. كارگە و هەلی كار لەو ناوچانە نییە و چەندین پڕۆژەی گەشەپێدان ساڵانێكە بە تەواونەكراوی ماونەتەوە. لەم جۆرە هەلومەرجەدا كۆلبەری تاكە سەرچاوەی داهاتی هەزاران خێزانە.

ئەڤین مستەفازادە، وتەبێژی ئاژانسی مافی مرۆیی كوردپا لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ دۆیچەڤێلە ڕایگەیاند: "رەوتی مامەڵەكردن لەگەڵ كۆڵبەرەكان لە ماوەی 14 ساڵی ڕابردوودا هەڵكشاوە و شێوەیەكی سیستماتیكی بەخۆیەوە گرتووە، ساڵی 2023 زۆرترین ژمارەی كوژراو و برینداربوونی كۆلبەر تۆمار كراوە ، هەروەها كەمبوونەوەی ڕێژەیی ژمارەكە لە 2025دا بەو مانایە نییە كە دۆخەكە گونجاوتر بووە،  ئەم كەمبوونەوەیە تەنها بەهۆی جێگیركردنی ژمارەیەكی بەرچاو لە هێزە ئەمنییەكانەوە بووە لەلایەن حكومەتی ئێران لەسەر سنوورەكان كە بووەتە هۆی ئەوەی كۆڵبەرەكان ناچاربن ڕێگەی مەترسیدارتر هەڵبژێرن بۆ بەزاندن و تێپەركردنی سنوورەكان.

دەشڵێت" حكومەتی ئێران هیچ ئامارێك لەسەر ژمارەی كۆلبەرەكان، ژمارەی قوربانییەكان، یان جۆری كاڵاكان بڵاو ناكاتەوە. هەموو زانیارییە بەردەستەكان لەسەر بنەمای چاودێری مەیدانی و چاوپێكەوتن لەگەڵ بنەماڵەكان و ڕاپۆرتەكانی ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤە. ئەم بۆشاییەی نێوان واقیع و داتا فەرمییەكان دەرئەنجامی سانسۆر و ئەمنیەتیكردنی دیاردەی كۆڵبەرییە".

ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات " حكومەت لە ڕێگەی دەركردنی مۆڵەتی كۆڵبەری سنووری بەشێوەیەكی كاریگەر كۆڵبەری بە فەرمی كردووە و كۆنترۆڵی بەسەر بژێوی خەڵكدا بەهێزتر كردووە، ئەم سیاسەتە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی ئاستی داخوازییە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكانی خەڵك، حكومەتیش سوود لەم دۆخە وەردەگرێت، هەر كەسێك ڕوو لە كۆڵبەری بكات چیتر هیچ داواكارییەكی لە حكومەت نییە".

لە كۆتاییدا دەڵێت: "ڕەگ و ڕیشەی كۆڵبەری لە هەژاری و هەڵاواردن و سیاسەتە ئەمنییەكاندایە، تا حكومەت بەرپرسیارێتی خۆی لە ڕەخساندنی هەلی كار و گەشەپێدانی ئابووری و پاراستنی كۆمەڵایەتی لە ئەستۆ نەگرێت، ئەم دیاردەیە بەردەوام دەبێت، كۆڵبەری بژاردەیەك نییە بەڵكوو ناچارییە و تا پێكهاتەكان نەگۆڕدرێن، ئەم ناچارییە دەمێنێتەوە".

لە سنوورەوە بۆ تاران: مەودای نەبینراو

زۆرجار لە میدیا ناوخۆییەكانی ئێران كۆڵبەری بە "قاچاخچێتی" پێناسە دەكرێت، بەڵام بۆ خەڵكی سنوور كۆلبەری "ژیان"ە.

لە كاتێكدا كەم كەس لە تاران و شارە گەورەكان ئاگاداری ئازاری ڕۆژانەی كۆڵبەرەكانن، هەزاران ژن و پیاو لە ناوچە سنوورییەكان بە ترس و هیواوە كۆتایی بە شەو دەهێنن و بەیانیان جارێكی دیكە بەرەو شاخەكان بەڕێدەكەون، بۆ زۆرێك لە دانیشتوانی سنوور، كۆڵبەری بوون هەڵبژاردن نییە، بەڵكو تاكە ڕێگایە بۆ مانەوە.