هەژموونی ناوچەیی و نێودەوڵەتی؛ فشارە دەرەکییەکان لە هەڵبژاردنی سەرۆک وەزیرانی داهاتووی عێراقدا

سبەی

لە ساڵی 2003ەوە پڕۆسەی پێکهێنانی حکومەت لە عێراقدا تەنیا کارێکی ناوخۆیی نەبووە، بەڵکو بەرهەمی بەرکەوتنی هەژموونی نێودەوڵەتی و ناوچەیی بووە، کە تیایدا رۆڵی هاوکێشە ناوخۆیی و فشارە دەرەکییەکان لە دروستکردنی حکومەتدا یەکدەگرنەوە. لەگەڵ هەر خولێکی هەڵبژاردنیشدا هەمان سیماکانی دیمەنەکە دووبارە دەبنەوە: هاوپەیمانی لە ناوخۆی بەغداد دروست دەبێت، بڕیارەکانیش لە دەرەوەی بەغداد گەڵاڵە دەبن. 

عودەی عەبدولهادی ئەندامی چوارچێوەی هەماهەنگی، بە بەغداد ئەلیەومی راگەیاند:"لە ئێستادا پێنج بۆ شەش کاندید بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی حکومەتی داهاتوو ئامادەیە، هەرچەندە هێشتا هەڵبژاردنەکان ئەنجام نەدراوە، بەڵام بەگشتی چوارچێوەکە دیارترین رۆڵی دەبێت لە پێکهێنانی حکومەت، بەبێ گوێدانە ئەنجامەکان". 

پێکهێنانی حکومەت ملکەچی زۆر وردەکاری دەبێت

هاوکات دووپاتیدەکاتەوە "پێکهێنانی حکومەت ملکەچی زۆر وردەکاری دەبێت، فشاری دەرەکی و ناوچەییش ئامادەیی دەبێت، بەڵام بڕیاری کۆتایی لای هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی دەبێت، بۆ دیاریکردنی میکانیزمی پێکهێنانی حکومەت".

ئەم دانپێدانانە، کە لە ناو یەکێک لە گروپە کاریگەرەکانی هاوکێشە سیاسییەکەدا هاتووە، تیشک دەخاتە سەر دیاردەی "دەستێوەردانی سیستماتیکی" لە پێکهێنانی حکومەتدا، کە بووەتە بەشێک لە نەخشەی گشتی پێکهێنانی دەسەڵاتی جێبەجێکردن لە عێراقدا. بە دیوێکی دیکەدا کاریگەری دەرەکی گۆڕاوە بۆ توخمێکی هەمیشەیی لە پرۆسەی بڕیاردان، جا چ لە رێگەی پشتگیریکردنی کاندیدە تایبەتەکانەوە بێت، یان کاریگەری لەسەر پرۆسەکانی دانوستان لە نێوان لایەنە براوەکاندا.

توێژەرانی سیاسی ئاماژە بەوە دەکەن، دەستێوەردانی دەرەکی لە عێراق بە قۆناغی یەک لە دوای یەکدا تێپەڕیوە، سەرەتا بە کاریگەریی سەربازی راستەوخۆ لە دوای ساڵی 2003 دەستی پێکردووە. بەرەو کۆنترۆڵکردنی پڕۆسەی هەڵبژاردن لە رێگەی پارەدان و هاوپەیمانییەوە. لە کۆتاییدا گەیشتووەتە قۆناغی کاریگەری "نەرم" کە لە چوارچێوەی یاسایی و سیاسیدا کاردەکات. 

زلهێزە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان چیتر پشت بە فشاری سەربازی یان هەڕەشەی هێز نابەستن

لێکۆڵینەوەکانی ئەم دواییە ئاماژە بەوە دەکەن، کە زلهێزە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان چیتر پشت بە فشاری سەربازی یان هەڕەشەی هێز نابەستن، بەڵکو پشت بە کەرەستەی ئاڵۆزتر وەک پەیوەندی ئابووری و پشتیوانی میدیا و هەماهەنگیی حزبی رانەگەیەندراو دەبەستن.

لەم چوارچێوەیەدا عەلی جبوری، توێژەری پەیوەندییە ستراتیجییەکان بۆ بەغداد ئەلیەومی دووپاتدەکاتەوە، کە ئەوەی ئەمڕۆ روودەدات "کەمبوونەوەی دەستێوەردانەکانی دەرەکییە لەڕووی فۆرمەوە، بەڵام ئەمە مانای کۆتاییان نییە، بەڵکو بە مانای گۆڕینیانە بۆ ئامرازێکی بێدەنگتر و کاریگەرتر". دەشڵێت "عێراق وەک گۆڕەپانی کاریگەری فرە ئاست دەمێنێتەوە، کە بەرژەوەندیی زلهێزەکان لەگەڵ هاوکێشەی زلهێزە ناوخۆییەکان یەکتر دەبڕێت".

ئەم رێبازە تیشک دەخاتە سەرئەوەی، کە پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆک وەزیران لە رێگەی تۆڕێکی بەرژەوەندییە تێکەڵاوەکانەوە بەڕێوەدەبرێت. ئەم نەخشەیەش ئەوەمان بۆ دەردەخات، کە سەربەخۆیی سیاسی لە عێراقدا بە تەواوی غیابی نییە، بەڵکو سنووردارە بە چوارچێوەی هاوسەنگییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان، چونکە ئێستا هێزە سیاسییەکان وەک بەشێک لە یاساکانی یارییەکە، مامەڵە لەگەڵ فشارە دەرەکییەکان دەکەن.

دەستێوەردان کە لە ساڵانی سەرەتای دوای رووخانی رژێمی پێشوو ئیدانە دەکرا، ئێستا بە هەماهەنگییەکی ئەژمارکراو بەڕێوەدەبرێت، ئەمەش رەنگدانەوەی گۆڕانکارییە لە "رەتکردنەوەوە" بۆ "ئاساییکردنەوە".

توێژینەوەکان ئاماژە بەوە دەکەن، عێراق بووەتە مۆدێلێک بەوەی بە "سەروەری دانوستان" ناسراوە، کە ناوەندەکانی کاریگەری لەنێوان ئەکتەرە ناوخۆیی و دەرەکییەکان دابەش دەکرێن و بڕیاری کۆتاییش لە رێگەی تێکەڵەیەک لە خواستی ناوخۆیی و رەزامەندی نێودەوڵەتی بەرهەم دێت. لەم مۆدێلەدا رۆڵی هێزە ناوخۆییەکان لەناو ناچێت، بەڵکو بەپێی هاوسەنگی فشاری دەرەکی شێوەی دووبارە دادەڕێژرێتەوە.

زۆرجار لایەنە ناوخۆییەکان وەک راستییەکی حاشاهەڵنەگر مامەڵە لەگەڵ "تێگەیشتنە دەرەکییەکان" دەکەن

لێدوانە سیاسییەکانی بەغداد لە ساڵانی رابردوودا ئەوە دەردەخەن، کە زۆرجار لایەنە ناوخۆییەکان وەک راستییەکی حاشاهەڵنەگر مامەڵە لەگەڵ "تێگەیشتنە دەرەکییەکان" دەکەن. بەڵام داننان بە بوونی "فشاری دەرەکی" مەرج نییە بە مانای ملکەچبوون بێت، بەڵکو ئاماژەیە بۆئەوەی کە هاوسەنگی ناوخۆیی بە ناسکی ماوەتەوە و سەروەری هێشتا لە ژێر دانوستاندایە.

کاریگەری دەرەکی چیتر لە ڕێگەی ئامرازە باوەکانەوە جێبەجێ ناکرێت

کاریگەری دەستێوەردانی دەرەکی تەنیا لە پێکهێنانی حکومەتدا سنووردار نییە؛ درێژدەبێتەوە بۆ دووبارە دابەشکردنەوەی کاریگەری لەناو دامەزراوەکانی دەوڵەتدا. کاتێک هاوپەیمانییەکان لەسەر بنەمای پێوەرەکانی پشتیوانی ناوچەیی یان پەسەندکردنی نێودەوڵەتی داڕێژرێن، ئەوا پێکهاتەی سیستمی سیاسی خۆی کاریگەری لەسەر دروست دەبێت. یەکێک لە دەرەنجامە هەرە دیارەکانی ئەم نەخشەیە، سەرهەڵدانی ئەو شتەیە کە دەتوانین پێی بڵێین "چینێکی سیاسی بەرگریکار"، کۆمەڵێک هێز و تاک، کە بەهرەمەندن لە پشتیوانی دووانە: ناوخۆیی لە بازنەکانی هەڵبژاردنەکانیانەوە و دەرەکی لە تۆڕەکانی بەرژەوەندییەکان. ئەم چینە خاوەنی توانایەکی بەرزە بۆ مانەوە لە دەسەڵاتدا تەنانەت لە کاتی گۆڕانی بارودۆخەکاندا، چونکە هێزی خۆی لە هاوسەنگی دەرەکییەوە وەردەگرێت، نەک کێبڕکێی ناوخۆیی.

رێڕەوی گشتی پێکهێنانی حکومەتی عێراق ئەوە نیشان دەدات، کاریگەری دەرەکی چیتر لە ڕێگەی ئامرازە باوەکانەوە جێبەجێ ناکرێت، ئەم راستییەش، لە رێگەی دانپێدانانی راشکاوانەی چوارچێوەی هەماهەنگی بە بوونی "فشاری دەرەکی و ناوچەیی" پێش هەڵبژاردنی سەرۆک وەزیران دووپاتکرایەوە.

ئەم جۆرە لێدوانە رەنگدانەوەی راستییەکی سیاسی ئاڵۆزە، عێراق لە چوارچێوەی تۆڕێکی هاوسەنگیدا بوونی هەیە، کە هێشتا سەرکەوتوو نەبووە لە هەڵوەشاندنەوەی. لە کاتێکدا کاریگەری دەرەکی راستییەکە، رەتکردنەوەی ئەستەمە، بەڵام سنووردارکردنی کاریگەرییەکانی پێویستی بە بنیاتنانی سیستمێکی سیاسی یەکگرتووتر هەیە، کە لەسەر بنەمای سەربەخۆیی دامەزراوەکان و هەمەچەشنکردنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان بێت.