وڵاتانی كەنداو لە نەوتەوە بۆ زیرەكیی دەستكرد؛ شۆڕشی تەكنەلۆژی یان كێبڕكێی نێوان شێخنشینەكان؟!

سبەی

شەش وڵاتی كەنداو بەتایبەتی سعودیە و ئیمارات و قەتەر، زۆر زووتر لە وڵاتانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دركیان بەوە كردووە زیرەكیی دەستكرد تەنها تەكنۆلۆژیایەكی نوێ نییە، بەڵكو ئامرازێكی ستراتیژییە بۆ گەیشتن بە گەشەسەندنی ئابووری.

هەروەك چۆن ڕێنێسانس لە كۆتایی سەدەی ١٤ لە شاری فلۆرانسی ئیتاڵیا بە چالاكییە كلتوری و هونەری و ئابوورییەكانی بنەماڵە دیارەكانی ئەو سەردەمە وەكو مێدیچی دەستی پێكرد و دواتر بڵاوبووەوە بۆ هەموو كیشوەری سەوز، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە لێواری باشووری كەنداو، بنەماڵەی ئەلنەهیان، ئەل سانی و ئەلسعود خەریكی دەستپێكردنی پەرەسەندنی نوێن لە بواری تەكنەلۆژیا و بەتایبەت زیرەكی دەستكرد.

ڕێنێسانسی ئەوروپی لە سەدەكانی ١٥ و ١٦ لە ڕیگەی داهێنانی ئامرازی نوێ لە نیوانیاندا پیشەسازی چاپ و پێشكەوتنە زانستییەكان، كیشوەری سەوزیان لە قۆناغێكی تاریكی هەزار ساڵەی ناسراو بە سەدەكانی ناوەڕاستەوە بەرەو مۆدێرنیتە برد و ئەوروپا  ناسنامەی جیهانیی خۆی پێناسەكردەوە.

 ئەمڕۆ لە سەدەی بیست و یەكەم و لە ساڵی ٢٠٢٥دا، وڵاتانی ئەندامی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو كە بە GCC ناسراوە (سعودیە، ئیماراتی یەكگرتووی عەرەبی، قەتەر، كوەیت، بەحرەین و عومان) ئەزموونێكی هاوشێوەی ئەوروپایان هەیە، بەڵام بە شێوازێكی نوێ.

ئامرازێكی ستراتیژییە بۆ گەیشتن بە ئابوورییەكی گەشەسەندوو

شەش وڵاتی باشوری كەنداو بەتایبەتی سعودیە و ئیمارات و قەتەر زۆر زووتر لە وڵاتانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دركیان بەوە كرد، زیرەكیی دەستكرد تەنها تەكنەلۆژیایەكی نوێ نییە، بەڵكو ئامرازێكی ستراتیژییە بۆ گەیشتن بە ئابوورییەكی گەشەسەندوو. 

دیمیس هاسابیس، بەڕێوەبەری جێبەجێكاری كۆمپانیای گووگڵ دیپ مایند لە چاوپێكەوتنێكدا ڕایگەیاندووە: "ئەگەر هەموو شتێك بە باشی بەڕێوەبچێت، ئەوا دەچینە سەردەمێكی نوێ كە دەتوانرێت وەك سەردەمێكی زێڕین بۆ مرۆڤایەتی وەسف بكرێت، تێیدا زیرەكیی دەستكرد (AI) دەتوانێت چارەسەری كێشە بنەڕەتییەكانی جیهان بكات، وەك دۆزینەوەی چارەسەری كاریگەر بۆ نەخۆشییە چارەسەرنەكراوەكان و تواناسازی مرۆڤ بۆ چێژوەرگرتن لە ژیانێكی تەندروستتر كە لەگەڵ دۆزینەوەی سەرچاوەی نوێ و بەردەوامی وزە، ژیانی مرۆڤ دەگۆڕێت، بۆیە شێخنشینەكانی لێواری باشوری كەنداو زۆر زوو هەستیان بەوەكرد كە ئەم تەكنۆلۆژیا نوێیە ئیتر تەنیا بۆ ئەمەریكا و چین نییە.

گۆڕانكاری لە نەوتەوە بۆ زیرەكیی دەستكرد 

لە سەدەی بیستەمدا، دوای دۆزینەوەی نەوت وەك زێڕی ڕەش، هۆزە عەرەبەكان كە تازە سەربەخۆییان لە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بەدەستهێنابوو لەناكاو سامانێكی بێشوماریان دەستكەوت، ئەمەش بووە هۆی ناكۆكی و گرژی بەردەوام لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام ئەمڕۆ وڵاتانی عەرەبی كەنداو دركیان بەوە كردووە كە دەبێت ئابووری تاك ڕەهەندی خۆیان لە پشتبەستن بە نەوت رزگار بكەن و لە ریگەی وەبەرهێنانی گەورەیان لە بواری زیرەكی دەستكرددا بەرەو هەمەچەشنكردنی ئابورییەكەیان هەنگاو بنێن، بەڵام ئەم ڕێبازە بەبێ لەبەرچاوگرتنی كێبڕكێ و گرژییە ئاشكرا و نهێنییەكان لە نێوان شێخنشینەكان بە كۆتایی ناگات.

دەیان ساڵە داهاتەكەیان لەسەر یەدەگی نەوت بنیات نراوە 

دەوڵەتانی كەنداو كە دەیان ساڵە داهاتەكەیان لەسەر یەدەگی نەوت بنیات نراوە، ئێستا بە دوای هەمەچەشنكردنی ئابوورییە تاك رەهەندییەكانیان و پەیڕەوكردنی دیدگای نوێ بۆ گەشەپێدانێكی بەردەوامی وڵاتەكەیانن، بۆ نموونە سعودیە زیاتر لە 40 ملیار دۆلاری لە ڕێگەی سندوقی وەبەرهێنانی گشتییەوە بۆ پڕۆژەكانی وەك شاری زیرەكی NEOM تەرخان كردووە. 

هەروەها ئیماراتی یەكگرتووی عەرەبی هەوڵدەدات خۆی وەك پێشەنگی ناوچەیی لەم بوارەدا جێگیر بكات، بە دامەزراندنی بەشی زیرەكیی دەستكرد لە زانكۆی محەمەد بن زاید و پڕۆژەی ستارگەیت، كە لە ساڵی ٢٠٢٦ دەستپێدەكات، قەتەریش، گرنگی بە داتا-سەنتەر و ڕاكێشانی زانا جیهانییەكان بۆ وڵاتەكەی دەدات، لە ڕێگەی سەرمایەگوزارییەكی زیاتر لە دوو ملیار دۆلاری لە بواری تەكنەڵۆژیادا.

ئەم وەبەرهێنانە تریلیۆن دۆلارییە، كە لە دوای سەردانەكەی ئەم دواییەی ترەمپ بۆ ئەو سێ وڵاتە بەرزبووەتەوە، نەك تەنها بنیاتنانی ژێرخانی فیزیكی وەك ناوەندەكانی داتا (سعودیە پێشەنگە بە توانای زیاتر لە 300 مێگاوات) بەڵكو گرنگی بە لایەنەكانی دیكە وەك پەروەردە و ڕێكخستن دەدات، وەك یاسای پاراستنی زانیاریی كەسی كە لە هەر سێ وڵاتدا جێبەجێ كراوە و متمانەی وەبەرهێنەرانی بیانی بەدەستهێناوە.

 كێبڕكێی شێخنشینەكان

كێبڕكێی توند لەنێوان ئەو سێ وڵاتی كەنداودا دەبینرێت كە هەندێكجار بە "بەریەككەوتنی شێخنشینەكان وێنا دەكرێت"، ئیمارات و سعودیە، دوو ڕكابەری عەرەبی، زۆرجار لە پێشەنگی پێشبڕكێیەكی دۆستانە-دوژمنانەدان بۆ ڕاكێشانی هاوبەشە جیهانییەكان. ئەم كێبڕكێیە، یان ركابەرییە، بە سەرهەڵدانی محەمەد بن سەلمان وەك وەزیری بەرگریی لە ساڵی ٢٠١٥ و پاشان وەك شازادەی جێنشینی سعودیە لە ساڵی ٢٠١٧ و محەمەد بن زاید  فەرمانڕەوای ئیمارات، توندتر بووە.

 بن زایدی تەمەن 64 ساڵ سەردەمانێك لەگەڵ محەمەد بن سەلمان، شازادەی جێنشینی سعودیە، هاوكارییەكی باشی هەبوو، لە كاتی كودەتاكەی شازادەی جێنشینی سعودی كە شازادەكانی سعودی لە كۆشكەكانیان دەستبەسەر كرد، پەیامێكی بۆ واشنتۆن نارد كە محەمەد بن سەلمان تاكە كەسە لە بنەماڵەی سعودیەدا كە واشنتۆن هەم دەتوانێت لەگەڵیدا كار بكات و هەم دەتوانێت دەرگاكانی شانشینی سعودیە بەڕووی چاكسازیدا بكاتەوە، ئۆباما لە بیرەوەرییەكانیدا، بن زاید بە زیرەكترین سەركردەی كەنداو وەسف دەكات.

هەر ئەم دۆستایەتی و هاوكارییەی نێوان محەمەد بن سەلمان و محەمەد بن زاید بوو كە بووە هۆی سزادانی قەتەر بەهۆی پاڵپشتیكردنی ئیخوان موسلیمین و گەمارۆ ئابوورییەكەی، بەڵام ئەم دۆستایەتییە لەگەڵ خۆیدا نەخشێكی كێبڕكێ و باڵادەستی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت، تەنانەت لە دروستكردنی بورجی خەلیفە و تاوەری جددەشدا. 

دۆستایەتییەك كە تیایدا هەر لایەنێك هەوڵی سەلماندنی باڵادەستی خۆی لە بەرامبەر ئەویتر دەدات. تەماحێك كە محەمەد بن سەلمان خۆی بەم شێوەیە باسی دەكات: "ئیرادەمان وەك چیای توەیق وایە و تەماحەكەمان بەقەد ئاسمان بەرزە."

نموونەیەكی ئەم كێبڕكێ عەرەبییە لە دروستكردنی بورجی خەلیفە و تاوەری جددەدا دەبینرێت، نموونەیەكی دیكەش لە راكێشانی ستراتیژی هاوبەشە جیهانییەكانی كۆمپانیا زەبەلاحەكانی تەكنەلۆژیای جیهانی وەك مایكرۆسۆفت و ئێنڤیدیا دەبینرێت كە وایكردووە ئیماراتی یەكگرتووی عەرەبی لە دوای ئیسرائیل دووەم گەورەترین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بێت. 

سعودیە كە هاوشێوەی وڵاتانی دیكەی عەرەبی لە كەنداو زۆر پشت بە سووتەمەنی بەردینی دەبەستێت، توانیویەتی بە كەڵك وەرگرتن لە زیرەكی دەستكرد لە یەكێك لە كێڵگە نەوتییەكانی كۆمپانیای ئارامكۆ بە ڕێژەی ١٥٪ ئاستی بەرهەمهێنان بەرز بكاتەوە.

قەتەر سەرەڕای بچووكتربوونی قەبارەكەی، بەڵام بە وەبەرهێنان لە XAI ی ئیلۆن ماسك و خەرجكردنی بڕە پارەیەكی زۆر لە سندوقەكانی توێژینەوە هاتووەتە پێگشبڕكێی ولاتانی عەرەبییەوە.

ئەم ركابەرییە ڕەگ و ڕیشەی لە مێژووی پەیوەندییەكانی كەنداودا هەیە. ناكۆكییە سنورییەكان، كێبڕكێ بۆ سەركردایەتیكردنی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو (GCC) و تەنانەت گرژییەكانی ساڵانی ڕابردوو، وەك گەمارۆدانی قەتەر لەلایەن چوار وڵاتی عەرەبی بە سەرۆكایەتی سعودیە (2017-2021)، بەڵگەی ئەم بانگەشەیەن، كەواتە ئەگەر ناوێك بۆ ئەم ڕكابەرییە نوێیەی كەنداو دابنێین، ڕەنگە "جەنگی قازانج" گونجاو بێت. شەڕێكی ساردی كێبڕكێ كە تێیدا ئیمارات كەسایەتییە بەناوبانگەكان لە سعودیە دەدزێت لە ڕێگەی ڤیزەی زێڕین بۆ پسپۆڕانی AI، یان سعودیە پڕۆژە هاوبەشەكانی قەتەر بە بودجەیەكی گەورە تێكدەدات. 

ڕاپۆرتەكان باس لەوە دەكەن، ئەم گرژییانە بە تایبەت لە بواری هەناردەكردنی چیپی AI كە ڕاستەوخۆ لەلایەن ئەمەریكاوە كۆنترۆڵ دەكرێن، دەتوانێت ببێتە هۆی دابڕانی زیاتر لە نێوانیان و  لە ڕاستیدا ئەمە بەو مانایەیە كە هەر وڵاتێك بۆ پاراستنی سەروەری خۆی هاوكاری دەكاتە قوربانی.