هەڵبژاردن لە ڕێگەی لوولەی تفەنگەوە؛ گروپەچەکدارەکانى عێراق فیشەک بە دەنگ دەگۆڕنەوە

سبەی

شەقامەکانی عێراق بە دروشمەکانى هەڵبژاردن نەخشێندراون و سیاسەتمەداران بە جلوبەرگی رازاوە بەڵێنی گۆڕانکاری گەورە دەدەن، بەڵام بەلەبەرچاوگرتنی دۆخی سیاسی و سەربازی عێراق پرسیاری سەرەکی لەبارەی هەڵبژاردنەکەوە ئەوە نییە کە چ کەسانێک دەبنە براوەی هەڵبژاردنەکان، بەڵکو پرسیارە گرنگەکە ئەوەیە چ کەسانێک هێشتا چەکیان بەدەستەوەیە و دەیانەوێت لەسەر سندوقى دەنگدانیش بیبەنەوە.

هەڵبژاردنى ساڵی 2025ی عێراق تەنها سەرکردەکانی داهاتووی وڵاتەکە دەستنیشان ناکات، بەڵکو تاوتوێی ئەم پرسیارە دەکات کە ئایا گروپە چەکدارەکانی عێراق دەتوانن ڕێگەی دەنگدان بۆ سەپاندنی دەسەڵات و حوکمرانی لە وڵات بەکاربهێنن؟

ئەو کەسانەی رۆژگارێک لە ڕێگەی چەک و سەربازییەوە خەباتیان دەکرد ئێستا بۆ بەدەستهێنانی کورسی لە پەرلەمان رکابەری دەکەن و زەمینە بۆ بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات خۆش دەکەن، ئەوەش بەپێی پێگەى فۆرن پۆلیسى ئین فۆکس.

لە ئێستادا گروپەکان چیتر هەڕەشەیەک نین بۆ ڕووخاندنی حکومەت، چونکە لە زۆر بوارەوە بۆخۆیان ئێستا بەشێکن لە حکومەت، ئەوان وەزارەتەکان کۆنتڕۆڵ دەکەن و هێزە ئەمنییەکان ئاراستە دەکەن و بەسەر ناوەندە ئابوورییەکانی وڵاتەکەدا زاڵن و سندوقی دەنگدان بەکاردەهێنن بۆ چەسپاندنی دەسەڵاتەکەیان.

بڕیاربوو لە دوای جەنگ و شکستهێنانی داعش لە عێراق گروپە چەکدارەکان تێکەڵ بە حکومەت بکرێن، لەبەرانبەردا ئەوانیش چەکەکانیان رادەست بکەن، بەڵام ئەوە بەدی نەهات و نەک چەکەکانیان رادەست نەکرد، بەڵکو بەپێچەوانەوە هەژمونیانن بەسەر وڵاتدا بەهێزتر بوو، ئەوەی لە ئێستادا لە عێراق دەبیندرێت جۆرێکە لە دیموکراسی کە تێێدا میلیشیا و گروپە چەکدارەکان هاوتەریب لەگەڵ سەرکردە ئایینییەکان بە پاڵپشتی وڵاتانی دەرەکی یەکەمی بێ رکابەری گۆڕەپانی دەسەڵاتدارێتی وڵاتەکەن و بەپێچەوانەوە هاوڵاتیانی ئاسایی پەراوێز و دورخراونەتەوە.

دوای شکستی داعش لە ساڵی ٢٠١٧، گروپە شیعەکانی عێراق بە تایبەتی ئەوانەی بەشێک بوون هێزەکانی حەشدی شەعبی بە فەرمی لە پێکهاتەی ئەمنی حکومەتدا یەکخران و ئەگەرچی پێویست بوو ئەم گروپانە پابەندى فەرمانەکانی سەرۆک وەزیرانی عێراق بکەن بەڵام لە پراکتیکدا زۆرێک لەو گروپانە دەسەڵاتێکی رەهای سەربەخۆیان هەیە و لە ژێر کاریگەری سیاسی و پشتیوانی دەرەکی هەڵسوکەوت دەکەن.

لەگەڵ پەرەسەندنی هەڵمەتی هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٢٥، کاندیدەکانی پەیوەست بە بزووتنەوە چەکدارییە-سیاسییەکان زاڵن بەسەر دیمەنی هەڵبژاردنەکاندا. کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق هەزاران کاندیدی تۆمارکردووە، بەڵام ئەوەی لە ژمارەکان زیاتر گرنگە، ئەوەیە کە ئەم کاندیدانە نوێنەرایەتی کام لە گروپە چەکدارەکان دەکەن، لەو نێوانەدا چوارچێوەی هاوئاهەنگی کە لە چەندین گروپی شیعەی سەر بە ئێران پێک هاتووە بە لیستی جیاواز لە هەڵبژاردنەکاندا بەشداری دەکەن وەک ستراتژییەکی تایبەت بۆ ئەوەی زۆرینەی کورسییەکان تا پێش دروستکردنی بەرەیەکی نوێ بەدەستبهێننەوە.

هاوکات موقتەدا سەدر سەرۆکی رەتی سەدر هەڵبژاردنی بایکۆت کردوە و رایگەیاندوە تا ئەو کاتەی گروپە چەکدارەکان هەڵنەوەشێندرێنەوە و دەسەڵات رادەستی حکومەت نەکرێتەوە ئەوا بەشداری لە هەڵبژاردنەکاندا ناکات. 

لە ئێستای عێراقدا ئەو گروپانەی کە رۆژگارێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش پێکهێندران گەیشتوونەتە ئەو باوەڕەی کە چەک لە دەست هەر گروپێکدا بێت ئەوا ئەو گروپە وڵاتەکە کۆنترۆڵ دەکات.

بە گوێرەی تیۆری دیموکراسی،  یەکخستنی گروپە چەکدارەکان و گوڕینی ئەو گروپانە بە پارتی سیاسی دەبێتە پاڵنەرێک بۆ چەکداماڵینی ئەو گروپانە  کە لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی دەستەبەرکرانی ئاشتی لە وڵاتەکە، بەڵام ئەوەی لە عێراق بینراوە بەپێچەوانەی هەموو تیورییە باوەرپێکراوە کلاسیکییەکانە.

بەگوێرەی ماڵپەرەکە چەندین فاکتەری گرنگ ئاراستەی هەڵبژاردنەکان لە عێراق دیاری دەکەن لەوانەش:

یەکەم: دامەزراوە حکومییەکانی عێراق لاوازن و ناتوانن بەرەنگاری توندوتیژی بنەوە، بە رواڵەت گروپە چەکدارەکان لە ژێر فەرمانی سوپادان، بەڵام لە راستیدا سەربەخۆ بڕیار دەدەن و حکومەتی ناوەندی توانای بەرەنگاربوونەوەی ئەو گروپانەی نییە.

دووەم: تۆڕە ئایینی- سەربازییەکان شەقامی عێراق کۆنترۆڵ دەکەن و لە ڕێگەی بەدەستەوەگرتنی سێکتەرە ئابوورییەکان دەسەڵاتەکەیان بەردەوام دەکەن و ئەو بڕیارەی کە تا ئەو کاتەی ئەو گروپانە چەک دانەنێن ناتوانن لە هەڵبژاردنەکان بەشداری بکەن لە عێراق جێبەجێ نەکراوە.

سێیەم: پاڵپشتییە دەرەکییەکان رکابەری سیاسییان تێکداوە و لە ڕێگەی دابینکردنی دارایی و پاڵپشتی فیکری ئەو گروپانەیە بووەتە هۆی ئەوەی حکومەتی ناوەندی دەسەڵاتی بەرەنگاربوونەوەی ئەو گروپانەی لەدەستدا نەمێنێتەوە، لە عێراق سیستەمێک زاڵە کە تێیدا دەسەڵاتی ناوخۆیی لە پاڵپشتی دەرەکی جیا ناکرێتەوە.

لە عێراق گروپە چەکدارەکان نەبوونەتە ئەکتەری مەدەنی بەڵکو بەپێچەوانەوە سەرەرای راگرتنی چەکەکانیان مەشروعییەت و رەوایەتی زیاتریان بەدەست هێناوە و ناچار نەکراون کە لە نێوان چەک و کارتی دەنگدان یەکێکیان هەڵبژێرن و بەپێچەوانەوە هەردوکیان بەکاردەهێنن. 

ئەوەی لە بەغدا روودەدات لە بەغدا سنووردار نابێت

لە سەرانسەری ناوچەکەدا، گروپە چەکدارەکان سیناریۆیەکی هاوشێوەیان پەیڕەو کردووە: شەرعیەتی هەڵبژاردن لەگەڵ هێزی سەربازی تێکەڵ دەکەن و لە عێراقدا ئەم مۆدێلە نەک بۆ بنیاتنانی دیموکراسی بەڵکو بۆ چەسپاندنی دەسەڵات سەرکەوتوو بووە.

بۆ زلهێزە جیهانییەکان و هاوپەیمانەکانیان هێشتا عێراق گۆڕەپانی تاقیکردنەوەی دوو دەیە دەستوەردان و حکومەتدارییە، لە سەرەتادا ستراتیژەکە ئەوە بوو کە دامەزراوەکان دروست بکرێن و دواتر بیر لە چەکداماڵینی گروپە چەکدارەکان بکرێتەوە، بەڵام ئەم بیرۆکەیە لە عێراق پێچەوانە بووەتەوە، دامەزراوە مەدەنییەکان و کۆمەڵگە خوازیاری ئەوەیە کە حکومەت بەر بە دەستوەردانی دەرەکی بگرێت، بەڵام کاتێک ئەو گرووپانە لە ڕێگەی هەڵبژاردنەکانەوە سەردەکەون چیدیکە بەرەنگاربوونەوەیان قورستر دەبێت.

بۆ دیموکراسی جیهانی، چیرۆکی عێراق هۆشدارییەکی گەورەیە: هەڵبژاردن هەمیشە هێمای پێشکەوتن نییە. کاتێک لایەنە چەکدارەکان زاڵ دەبن بەسەر دەنگدانەکەدا، هێڵی نێوان دەوڵەت و گروپەکان نامێنێت. عێراق دەریخستوە  کە هەڵبژاردن یەکسان نییە بە دیموکراسی، بەڵکو بەشداری گروپە چەکدارەکان لە هەڵبژاردن دیاردەیەکی دیکە بەرهەم دەهێنێت ئەوەش دەسەڵاتى ئەو گروپانەیە بە روکەشێکی دیموکراسییەوە.

خاڵە سەرنجراکێشەکانی هەڵبژاردنی ساڵی 2025ی عێراق

لە کاتێکدا عێراق بەرەو هەڵبژاردنەکانی داهاتوو هەنگاو دەنێت کە سێ هێز دیاری دەکەن کە ئایا دۆخی وڵاتەکە بەرەو ئاسایی بوونەوە دەروات یان بەپێچەوانەوە دۆخەکە ئاڵۆزتر دەبێت و وەک خۆی دەمێنێتەوە. 

لە عێراق ڕێژەی بەشداریکردن و شەرعیەتی هەڵبژاردن لەلایەن هاوڵاتیانەوە یەکەم فاکتەری دیارەکەرە، مەتمانەی گشتی بە هەڵبژاردنەکان بە رادەیەکەی سەرنجراکیش لە عێراق لاواز بووە و زۆرینەی عێراقییەکان گومانیان هەیە لەوەی هەڵبژاردن بتوانێت گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی لە وڵاتەکەدا بخولقێنێت چونکە گروپە چەکدارەکان بەردەوام دۆخی سیاسی وڵاتەکە کۆنترۆڵ دەکەن.

بەشداری کەم لە هەڵبژاردنەکان کە بەتایبەت لە هەڵبژاردنی پارێزگاکاندا بە روونی دەرکەوت دەبێتە هۆی ئەوەی کەسانی سەر بە گروپە چەکدارەکان بۆ جارێکی دیکە دەسەڵات بگرنەوە دەست و بەهێزتربن لە بەرانبەردا دەنگی هاوڵاتیانی ئاسایی ئەوەندەی دیکە پەراوێز بخرێت.

بایکۆت دوەم خاڵی گرنگە کە دیمەنی داهاتووی هەڵبژاردنەکان دیاری دەکات، ئەگەر هەندێک لە گروپە سیاسییەکان بەردەوام بن لە بایکۆتی هەڵبژاردن، گۆرەپانی هەڵبژاردن بۆ دەسەلاتگرتنی گروپە چەکدارەکان جێدەهێڵدرێت، دیاردەیەک کە هێندەی تر رکابەری دیموکراسی لاواز دەکات و بەپێچەوانەوە رێگە خۆش دەکات بۆ ئەوەی گروپە چەکدارەکان دەسەڵاتەکەیان بەشێوەیەکی بەرچاوتر بچەسپێنن.

فاکتەری سییەم کە دیمەنی داهاتووی عێراق دیاری دەکات لە دوای هەلبژاردنەکان دەستپیدەکات ئایا حکومەتێکی مەدەنی دوور لە دەستوەردانی سەربازی پیکدەهێندرێت یا خود سیستەمەکە بەردەوام دەبێت لەوەی دەستوەردانی ئەو گروپانەر قبوڵ بکات، پێکدادانەکانی ئەم دواییەی نێوان پۆلیسی فیدراڵی و لیواکانی میلیشیا بە روونی سەلماندی کە سیناریۆی دوەم زیاتر ئەگەری هەیە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ بەردەوامبوونی پارچەپارچەبوونی دەسەڵاتی دەوڵەت و بەردەوامی کاریگەریی میلیشیاکان.

لە کۆتایی راپۆرتەکەدا هاتووە کە بەبێ چاکسازی جددی، دەنگدانی داهاتوو بە ناچاری هاوپەیمانی چەسپاوی نێوان میلیشیاکان و نوخبەکان بەهێزتر دەکات ئەو هەڵبژاردنە ناتوانێت کۆتایی بە سووڕی بەردەوامی دەستوەردانی سئیاسیی لە ڕێگەی گرووپی چەکدارییەوە بهێنێت و دیموکراسی لە عێراق تەنها رووکەشێکە بۆ شەرءییەت دان بە بەشداری سیاسیی گروپە چەکدارەکان.