ئۆجەلان لە چاوپێكەوتنێكی پێش دەستگیركردنی: پێویستە ئەنجومەنێكی خۆبەڕێوەبەری فیدراڵ بۆ كوردان بڕەخسێنرێت

سبەی

عەبدوڵڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانیكراوی پەكەكە، لە چاوپێكەوتنێكیدا كە پێش دەستگیركردنی و لە ساڵی 1997 ئەنجامدراوە، دەڵێت " پێویستە ئەنجومەنێكی خۆبەڕێوەبەری فیدراڵ بۆ كوردان بڕەخسێنرێت".

عەبدوڵڵا ئۆجەلان رێبەری پەكەكە كە لەساڵی ١٩٩٩ ەوە لە ئیمراڵی دەستبەسەرە، پێشتر سێ بەشی چاوپێكەوتنێكی بڵاوكراوەتەوە كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ پێش دوو ساڵ لە دەستگیركردنی، لەكاتێكدا پێشتر دەوڵەتی توركیا بڵاوكردنەوەی قەدەغە كردبوو.

بەشی چوارەمی چاوپێكەوتنە رۆژنامەوانییە قەدەغەكراوەكەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانیكراوی پەكەكە بڵاوكرایەوە كە لە ساڵی 1997 لە شاری بار ئەلیاسی لوبنان لەگەڵ رۆژنامەوان فاتیح ئالتای ئەنجامدراوە، لە چاوپێكەوتنەكەدا دەڵێت "كاتی ئەوەیە دەوڵەت خۆی دابماڵێت لە بتبوون و دیموكراتیك بێت".

لە بەشی چوارەمی چاوپێكەوتنەكەدا كە لە ماڵپەڕی بیرۆكەی ئازاد (Ozgur Duşunceler) بڵاوكراوەتەوە، ئۆجەلان لە وەڵامی پرسیاری "گەر دەقێك بۆ راوەستاندنی خوێنڕشتن پێشكەش بكرێت، ئایە ئێوە پەسەندی دەكەن و لە پێناو ئاشتییدا واژۆی دەكەن؟  دەڵێت "بێگومان واژۆی دەكەم، لێرەوە پێیان دەڵێم، بە هەموو جۆرێك بۆ ئاگربەستێكی بێ مەرج ئامادەین، لە ئێستادا گرنگ نییە كێ دەبێتە نوێنەری ئاشتی، راستڕەو بێت، ئیسلامی بێت بە دڵنیاییەوە پێشوازی لێ دەكەم، بە دڵ و گیان لە ئامێزی دەگرم و لەبەرچاوی دەگرم، چونكە ئەم شەڕە زۆر بەسەختی درێژەی هەیە، شەڕێكی مەترسیدار و تراژیدییە، بەشێوەیەك نموونەی نییە لە جیهاندا".

رێبەری پەكەكە ئاماژە بەوەدەكات "بە چاوی دووژمنایەتی لە توركیا ناڕوانێت، بۆیە ئەو شەڕەی لە ئارادایە زۆر سەخت دەكەوێتەوە". دەشڵێت "كاتێك بیر لە مۆدێلێك بۆ توركیا دەكەمەوە، ئەوە وەك چارەسەر هەر مۆدێلی حكومەتێكی فیدراڵ دەخەمەڕوو، بەڵام هەمیشە وتوومە، پێویستە ئەنجومەنێكی خۆبەڕێوەبەریی فیدراڵ بۆ كوردان بڕەخسێندرێت".

ئۆجەلان لە قسەكانییدا جەخدەكاتەوە لەوەی "ئەمەش دژ بە حومكڕانیی ناوەندیی دەوڵەتیی نییە لە توركیا". لە ڕووی حوكمڕانی ناوەندییەوە "دەوڵەتی ئەڵمانیای وەك نموونە هێناوەتەوە كە خاوەن حكومەت و ئەنجوومەنی فیدراڵی و هەرێمییە".

لە درێژەی قسەكانیدا ئۆجەلان دەڵێت "بۆ نابێت، ئەوەتا مۆدێلی بەلجیكا لە ئارادایە، مۆدێلی ئیسپانیا، مۆدێلی عەرەبی، ئەفریقا، ئەمەریكا و چەندەها مۆدێلی دیكە هەیە، ئێوە باسی شێوازی حوكمڕانی دەوڵەتی ناوەندی دەكەن، بەڵام بەڕاستی لێیان تێناگەین، ئێوە دەوڵەتتان وەك بتێك لێ كردووە، بەڕاستی دەوڵەت دەبێت دیموكراتیك ببێت، پێویستە كەسەكان دەوڵەت لە بتبوون داماڵن، پێویستە واز لە فەلسەفەی دەوڵەت-باوك بهێندرێت".

"ئەم فەلسەفەیە مرۆڤەكان بچووك دەردەخات، بەڕاستی پێویستە مرۆڤ، لە بەرانبەر دەوڵەتدا بە گەورەیی لە مرۆڤەكان بڕوانێت و گەورەیان نیشان بدات، بەڵێ تێزەكەم بەم جۆرەیە، با دەوڵەت بچوك ببێتەوە، مرۆڤەكان گەورە ببن. باشە؟ هەروەها با هەمووكەسێك بۆچوونی هەبێت، بەڵام با دیموكراسی بۆ هەمووان بێت، با هەر رەگەزێك ناسنامەی خۆی هەبێت، با هەر نەتەوەیەك كلتور و ناوی خۆی هەبێت، ئایا دیموكراسی هەر ئەمە نییە. هەر نكۆڵی لەوەدەكەن یەكگرتوو و ناوەندییە، نكۆڵییەكەت هیچ نییە و بچووكە دەبێت كێ گەورە بێت، ئەو دەوڵەتە؟ ئایا ئەمە بە ئەقڵی مرۆڤدا دێت؟ ئایا دۆخی دەوڵەتە پێشكەوتووەكان بەم شێوەیەیە؟ بۆچی لەم شتە دەترسن، بە تایبەتی سیاسییەكانی تورك بۆچی ئاسۆكانیان هەندێك فراوان ناكەن، بە دیموكراتیزەكردنی دەوڵەت، بە فۆرمولەكردنی مرۆڤەكان، كلتور، ناسنامە، رەگەز و چین، دەوڵەت دابەش نابێت، لاواز نابێت، سەرلەنوێ بنیات دەنرێتەوە، ئایا توركیا دژی ئەمەیە؟ دەمەوێت تاوتوێی ئەم پرسە بكەم". ئۆجەلان وا دەڵێت.

دووجار شكستی پرۆسەی ئاشتی 

پەكەكە لە ساڵی ١٩٨٤ ەوە خەباتی چەكداری دژ بە دەوڵەتی توركیا دەستپێكردووە، ئەوەش دوای چەند ساڵێك لە دامەزراندنی، تا ئێستا دوو جار هەوڵدراوە پرۆسەی ئاشتی لە توركیا بێتە كایەوە و ئەو پارتە كۆتایی بە خەباتی چەكداری بێنێت، پێش ئەم قۆناغەی ئێستا لە ٢٠١٥ هەوڵێك بۆ ئاشتی دوای ماوەیەكی زۆر شكستیهێنا و شەڕی چەكداری دەستیپێكردەوە، هەرچەندە لەم قۆناغەی پرۆسەی ئاشتی كە توركیا بە "پرۆسەی توركیای بێ تیرۆر" ناویدەبات شەڕ راگیراوە وپەكەكە یەكلایەنە خۆهەڵوەشاندنەوەی راگەیاندووە و كۆتایی بە خەباتی چەكداری هێناوە، تا ئێستا لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە چوارچێوەیەك بۆ پرۆسەكە دیاری نەكراوە و هەنگاوی كرداری نەنراوە.

پەیامی هەفتەیەك لەمەوبەری ئۆجەلان

لە چوارچێوەی ئەو پرۆسەیەی نزیكەی ساڵێكە لە توركیا دەستیپێكردووە، عەبدوڵڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانیكراوی پەكەكە لە پەیامێكدا هەفتەی رابردوو رایگەیاند: "بۆ ئەوەی گەلی كورد بە شێوەیەكی دەستووری لە چوارچێوەی كۆماردا قبووڵ بكرێت و بوونی خۆی وەك هاوڵاتییەكی یەكسان لەسەر بنەمایەكی دیموكراتیك درێژە پێبدات، پێویستی بە داهاتوویەكی دیموكراتیكی توركیا هەیە، هەروەها، بۆ ئەوەی كورد لە سوریا و لە هەموو شوێنێكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەبێ سازشكردن لەسەر هەبوون و ئازادیی خۆیان، لەگەڵ هەموو ئایین و گەلاندا بە شێوەیەكی یەكسان، ئازاد و ئاشتییانە بژین، دەبێت پێشەنگایەتی بكەن".

لە كۆتایی پەیامەكەیدا ئۆجەلان دەڵێت:"ئێمە ئەم دەنگەی ئێوە كە لە ئەوروپا بەرز دەبێتەوە، دەبیستین و دەزانین كە هەموو بەردەنگەكان ئەم دەنگە دەبیستن، لەبەر ئەوەی ئێوە بەهۆی رەفتارە نادیموكراتیكەكانەوە ناچار بوون وڵات بەجێبهێڵن، ئێوە ویژدانی چارەسەری و ئاشتین، هەموو هەوڵێكی ئێوە، هەنگاوێكە بۆ خوشك-برایەتی و ئاشتی نراوە، دڵنیام كە بەم ئیرادەیەی ئێوە، گەلی كورد و هەموو چەوساوەكان، دەگەنە داهاتوویەكی ئازاد و دیموكراتیك.

بانگەوزای ئاشتی ئۆجەلان

عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری پەكەكە رۆژی (27ـی شوباتی 2025) پەیامێكی "مێژوویی" بڵاوكردەوە و داوای كرد، پەكەكە خۆی هەڵبوەشێنێتەوە، چونكە بەشێك لەو ئامانجانەی بەدیهێناوە كە خەباتی بۆ دەكرد.

رێبەری زیندانیكراوی پەكەكە لە بەشێكی پەیامەكەیدا دەڵێت:" ئەو ئامانجەی پەكەكە بۆی دروست بوو بەشێكی بەدیهات و بەرامبەر ئەو دەستپێشخەریەی دەوڵەت باخچەلی كۆتایی رایگەیاند و سەرۆك كۆمار پاڵپشتی كرد، بانگەوازی چەكدانان لە پەكەكە دەكەم و ئەم پرۆسەیە لە ئەستۆ دەگرم، داوا لە پەكەكە دەكەم كۆنگرەی خۆی بكات و هەموو گروپەكان خۆیان هەڵبوەشێننەوە".

ئۆجەلان دەشڵێت: "هۆكاری دروستبوونی پەكەكە بە هۆی نكۆڵیكردن بوو لە ناسنامەی كورد و لە بەرئەوەی رێگای دیموكراسی داخرابوو بۆیە پەكەكە لەلایەن خەڵكەوە پشتگیری بەدەستهێنا. ئەم بانگەوازی دیموكراسییە كەس ناتوانێت خۆی لێ لابدات".

كۆنگرەی 12ـی پەكەكە 

رۆژانی (5-7ـی ئایاری 2024) لەسەر بنەمای پەیامەكەی ئۆجەلان بۆ چەكدانان و خۆهەڵوەشاندنەوە، پەكەكە لە دوو ناوچەی "هەرێمەكانی پاراستنی مەدیا" كۆنگرەی بەست و بڕیاریدا كۆتایی بە خەباتی چەكداریی بهێنێت، چەك دابنێت و خۆی هەڵبوەشێنێتەوە.

چەكدانانی ئەشكەوتی جاسەنە

كاتژمێر (11:30)ـی پێشنیوەڕۆی رۆژی هەینی (11ـی تەمموزی 2025) بەسێ هۆزات هاوسەرۆكی كۆنسەی بەڕێوەبەرایەتی كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) رێبەرایەتی 30 گەریلای كوڕ و كچی كرد بۆ سوتاندنی چەكەكانیان لەبەردەم ژمارەیەكی زۆر لە كەسایەتیی سیاسی و میدیاكانی ناوخۆ و جیهان، وەك بەدەمەوەچونێك بۆ بانگەوازەكەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە 27ـی شوبات و كۆنگرەی 12ـی پارتی كرێكارانی كوردستان بۆ دەستپێكردین قۆناغی نوێی چارەسەریی.

توركیا سەرقاڵی ئامادەكردنی یاسایەكە 

توركیا سەرقاڵی ئامادەكردنی یاسایەكە بۆ ئەوەی هەزاران سەركردە و گەریلا و ئەندامی پەكەكە لە قەندیلەوە بگەڕێنرێنەوە توركیا و باكوری كوردستان و بەشێكیشیان رەوانەی وڵاتی سێیەم بكرێن.

هەفتەیەك لەمەوبەر، ئاژانسی رۆیتەرز لەزاری بەرپرسێكی باڵای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەرچاوەی پارتێكی سیاسی كوردییەوە لە توركیاوە گواستییەوە، ئەو یاسایە پارێزگاری لەو كەسانە دەكات كە دەگەڕێنرێنەوە بەڵام لێبوردنی گشتی لە خۆناگرێت بۆ ئەو تاوانانەی كە پێشتر ئەنجامدراون. بەپێی ئەو پلانانە دەكرێت هەندێك لە سەركردەكانی پەكەكە رەوانەی وڵاتانی سێیەم بكرێن.

گواستنەوەی گەریلا و ئەندام و سەركردەكانی پەكەكە لە بنكەكانیان لە قەندیلەوە وەك یەكێك لە بەربەستەكانی بەردەم پرۆسەی ئاشتیدا سەیر دەكرێت كە ساڵێكە دەستیپێكردووە.

لەكاتێكدا بەرپرسان بەشێوەیەكی گشتی باسیان لە هەوڵەكانی ئاشتەوایی كردووە، ئەو سەرچاوانە چەند وردەكارییەكیان ئاشكرا كردووە كە پێشتر باس نەكراون، لەوانەش پێشنیازی گەڕانەوە قۆناغ بە قۆناغ، لەگەڵ رەوانەكردنی سەركردەكان بۆ وڵاتانی سێیەم.

ئەو بەرپرسەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە مەرجی ئەوەی ناوی بڵاونەكرێتەوە دەڵێت، رەنگە هەر لەم مانگەدا یاساكە بخرێتە بەردەم پەرلەمانی توركیا.

بەڵام مەرجەكانی ئاشتەوایی هێشتا بەتەواوی نەنراون، توركیا تا ئێستا نایەوێت لێبوردنی بەرفراوان دەربكات بەرامبەر بەو رووداوانەی كە بە تاوانی رابردووی پەكەكە دایدەنێت.

نوعمان كوتولموش، سەرۆكی كۆمیسیۆنی پەرلەمانی توركیا تایبەت بە پڕۆسەی ئاشتی كە لە مانگی ئابی رابردوودا لەلایەن توركیاوە پێكهێنرا، دوو هەفتە لەمەوبەر رایگەیاندبوو، هەر هەنگاوێكی یاسایی تەنها دوای ئەوە دێت كە توركیا پشتڕاستی بكاتەوە كە پەكەكە پرۆسەی هەڵوەشاندنەوەی تەواوكردووە.

بەوتەی بەرپرسە باڵاكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەو پێشنیازەی ئێستا گفتوگۆی لەسەر دەكرێت، نزیكەی هەزار كەسی مەدەنی دەگرێتەوە كە یەكەمجار دەگەڕێنەوە، دواتر نزیكەی هەشت هەزار گەریلا دوای پشكنینی تاكەكەسی دەگەڕێنەوە.

لەوەش زیاتر، ئەو بەرپرسە ئاماژەی بەوەكرد، توركیا تا ئێستا رەتیكردووەتەوە نزیكەی هەزار سەركردەی پەكەكە وەربگرێتەوە و دەیەوێت بگوازرێنەوە بۆ وڵاتی سێیەم كە رەنگە وڵاتانی ئەوروپا بن.

بەوتەی ئەو بەرپرسە، رەنگە هەر لە كۆتایی مانگی تشرینی دووەمدا یاسای رێگەپێدانی گەڕانەوە ببرێتە بەردەم پەرلەمانی توركیا.