داهاتووی سیاسیی عێراق و گەمەی دەسەڵات؛ واشنتن یان تاران کامیان سەرکەوتوو دەبن؟

سبەی

دوابەدوای کۆتایی هاتنی هەڵبژاردنەکانی عێراق، وەزیری دەرەوەی ئێران پیرۆزبایی لە سەرۆک وەزیران و لایەنە سیاسییەکان کرد، بەڵام بەرپرسانی ئێران دەزانن کە ئەم هەڵبژاردنە رەنگە ئاراستەی سیاسەت لە عێراق دابڕێژێتەوە و بەشیک لە شرۆڤەکارانیش دەڵێن داهاتووی سیاسی عێراق لە پێشبڕکێی تاران و واشنتن دیاری دەکرێت

عەباس عەراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران، لە پەیامێکدا کە ئاراستەی حکومەت و گەلی عێراقی کرد، پیرۆزبایی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقی "سەرکەوتووانە، سەلامەت و ئاشتیانە"ی کرد.

وەزیری دەرەوەی ئێران لە پەیامێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئیکس نووسیویەتی "ئەم هەڵبژاردنانە هەنگاوێکی گرنگ بوو بۆ چەسپاندنی پرۆسەی دیموکراسی لە عێراق و پاراستنی سەروەری و ئاسایشی ئەم وڵاتە".

عەراقچی جەختی لەوەکردەوە: کۆماری ئیسلامی ئێران پێداگرە لەوەی پەیوەندی دۆستانەی خۆی لەگەڵ عێراق لە هەموو بوارەکاندا بپارێزێت و دوو وڵات بەرەو بەرژەوەندییەکی هاوبەش هەنگاوبنێن.

هەڵبژاردنەکانی ئەم دواییەی عێراق تەنیا ڕووداوێکی ناوخۆیی نییە، ئەم کێبڕکێ سیاسییە دەتوانێت ئاسۆیەکی نوێ لە پەیوەندییە ناوچەییەکان و بە تایبەت لە سیاسەت و هەژموونی ئێراندا بکاتەوە.

هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق کە لە 11ـی تشرینی دووەمی 2025 بەڕێوەچوو، کە تێیدا نزیکەی 56%ی هاوڵاتیان بەشداریان کرد و بە گوێرەی ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردنەکە هاوپەیمانی ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان بە سەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق زۆرترین کوررسییەکانی پەرلەمانی بەدەستهێناوە، بەڵام هیچ گروپێک نەیتوانیوە زۆرینەی رەهای کورسییەکانی پەرلەمان دەستەبەر بکات و پێدەچێت پرۆسەی پێکهێنانی حکومەت پرۆسەیکی ئاڵۆز بێت.

بە گوێرەی شارەزایانی سیاسی چەندین هۆکار؛ لەوانەش گۆڕانکارییەکانی سیستمی هەڵبژاردن، فرە لیستی و ناڕازیبوونی گشتی لە سیما سیاسییە دووبارەبووەکان و هاوکات بایکۆت کردنی هەڵبژاردن لەلایەن موقتەدا سەدر  کەشوهەوایەکی نوێی سیاسی لە عێراقدا دروستکردووە.

ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن بەڕێوەچوونی بێ کێشەی هەڵبژاردنەکان، هەرچەندە ئەرێنی بێت، بەڵام نابێت وەک سەقامگیرییەکی بنەڕەتی و بەردەوام لێکدانەوەی بۆ بکرێت، دابەشبوونە گروپی و ئایینییەکان و پشک پشکێنەی لایەنەکان و لاوازی  دامەزراوە نیشتمانییەکان و پرۆسەی بریاردان لە دەرەوەی دامەزراوە فەرمییەکان وەک ئاڵەنگارییەکی بنەرەتی لە عێراقدا دەمێنێتەوە.

پێشهاتە ناوچەییەکان و ئاسۆی هەژموونی ئێران

لە ڕوانگەی ناوچەییەوە عێراق دیمەنێکە کە ئێران و ئەمەریکا لە یەک کاتدا کێبڕکێی تێیدا دەکەن. تاران هێشتا عێراق بە یاریزانێکی سەرەکی دەزانێت؛ چ لە بواری سیاسی، ئابووری، یان ئەمنیدا، بەڵام کاریگەری ئێران لە هەڵبژاردنەکانی ئەم دواییەدا زیاتر لە قۆناغەکانی پێشوو ڕووبەڕووی ئاستەنگ بووەتەوە. لە لایەکی دیکەوە، ئامادەبوونی سەربازی و ئەمنیی ئەمەریکا و دانوستانەکانی پێش هەڵبژاردن دەریدەخات کە واشنتنیش لە هاوکێشە ناوچەییەکان دان بە گرنگی عێراقدا دەنێت.

ئەم هەڵبژاردنانە دەتوانێت هاوسەنگی لە نێوان کاریگەریی ئێران و بوونی ڕۆژئاوا لە عێراقدا دروست بکات، یان بە پێچەوانەوە هەندێک لە رەوتەکان دەتوانن هەوڵ بدەن دۆخەکە بە قازانجی خۆیان بگۆڕن. 

پێکهێنانی حکومەتێکی نوێ کە پێکهاتەیەکی بەهێزتری هەبێت، دەتوانێت کاریگەری لەسەر پڕۆژە ناوچەییەکانی ئێران وەک ڕێڕەوی ترانزێت، وزە و هاوکاری ئەمنی هەبێت. هەر هەنگاوێکی بەغداد بەرەو هەمەچەشنکردنی پەیوەندییەکانی دەرەوە لێکەوتەی گرنگی بۆ تاران هەیە.

کاریگەری ئێران لە عێراق؛ دەرفەت و ئاڵەنگارییەکان

بۆ ئێران عێراق هەم "پردێکە" بۆ بازاڕ و ڕێڕەوی ترانزێت و هەم "قۆناغێک" بۆ کێبڕکێ لەگەڵ ڕۆژئاوا و ناوچەکە. پەیامی پیرۆزبایی عەراقچی ئەوە دەردەخات کە تاران هێشتا دەیەوێت ببێتە هاوبەش و هاوڕێی بەغداد، بەڵام واقیعە سیاسییە نوێیەکان هەندێک هۆشداری بە ئێران دەدەن، لاوازکردن یان گۆڕینی بەرەی ئێران لە پێکهاتەی سیاسی عێراقدا دەتوانێت کاریگەریی تاران کەم بکاتەوە.

لە هەمان کاتدا هەر نزیکبوونەوەیەکی عێراق لە ڕۆژئاوا، تورکیا، یان وڵاتانی کەنداو پێویستی بە پێداچوونەوەی ستراتیژی هەیە بە پەیوەندییەکانی ئێران لەگەڵ بەغداد.

لە لایەکی دیکەوە، ئێران دەتوانێت بە بەهێزکردنی هاوکاری ئابووری، وزە و ژێرخانی ئابووری، ڕۆڵی ستراتژیکی خۆی لە عێراقدا بچەسپێنێت.

کاردانەوە و شیکارییەکانی میدیا نێودەوڵەتییەکان لەسەر هەڵبژاردن لە عێراق

میدیا نێودەوڵەتییەکان، لەنێویاندا میدیای فەرەنسی، هەڵبژاردنی عێراقیان بە "سێبەری کێبڕکێی نێوان تاران و واشنتن" وەسف کردووە و جەختیان لەسەر گرنگی ئەم هەڵبژاردنانە کردووەتەوە بۆ ئاراستەکردنی عێراق لە هاوکێشە ناوچەییەکاندا.

هەروەها میدیاکانی ئیسپانیا نووسیویانە عێراق ئێستا لە نێوان "سەقامگیری ناوخۆیی یان چوونە ناو گەمەی دەسەڵاتی نێودەوڵەتی" گیری خواردووە.

سکای نیوز بە ئاماژەدان بە هاوپەیمانی سودانی وەک پێشەنگی هەڵبژاردنەکان، هۆشداری داوە کە دانوستانەکان بۆ پێکهێنانی حکومەت درێژخایەن دەبێت و دەرئەنجامی کۆتایی هێشتا ڕوون نییە.

بە گشتی شرۆڤەکاران پێیانوایە هەڵبژاردن تەنها خاڵی دەستپێکە و ئەوەی گرنگترە پێکهاتەی حکومەت و سیستمی بڕیاردان و چۆنیەتی کارلێکی بەغداد لەگەڵ یاریزانە هەرێمایەتیەکانە.

پێشبینی و خاڵە سەرەکییەکان

ئێستا عێراق لە وەرچەرخانێکی مێژووییدایە؛ هەڵبژاردنێک کە دەکرا دووبارەبوونەوەی ڕابردوو بێت، ڕەنگە ڕۆڵی عێراق لە ناوچەکەدا پێناسە بکاتەوە. 

ئێران دەیەوێت بە پەیامێکی پیرۆزبایی پشتیوانی خۆی بۆ عێراق نیشان بدات، بەڵام دەزانێت بارودۆخەکە گۆڕاوە. ئەگەر حکومەتێکی نوێ و کاریگەر و سەربەخۆ پێکبهێنرێت، ئیتر تاران بەتەنها لەڕێگەی پارتە شیعەکانەوە ناتوانێت کاریگەری دروست بکات و پێویستی بە گرتنەبەری ستراتیژییەکی هەمەچەشنتر دەبێت.

چوار خاڵی سەرەکی لە مانگەکانی داهاتوودا جێگەی سەرنج دەبن و پرسگەلێکن کە نابێت چاوپۆشییان لێ بکرێت، لەوانەش:

- پێکهاتەی کۆتایی حکومەتی نوێ و نزیکیی هاوپەیمانییەکان لە ئێران یان ڕۆژئاوا

-ئاراستەی سیاسەتی دەرەوەی بەغداد و ڕۆڵی عێراق وەک ناوبژیوان لە ناوچەکە

- پێگەی میلیشیا شیعەکان و پەیوەندییەکانیان لەگەڵ تاران

- ئاسۆی هاوکاریی ئابووری و وزەی نێوان ئێران و عێراق

دواجار هەڵبژاردنەکانی ئەم دواییەی عێراق هەم دەرفەتە و هەم هەڕەشەیە. ئەگەر ئێران ژیرانە مامەڵە بکات، دەتوانێت پێگەی خۆی بچەسپێنێت؛ ئەگەرنا وردە وردە لە سیاسەتی عێراق پەراوێز دەخرێت و ئەمەش بەشێکی گرنگی هاوکێشەکانی سیاسەتی دەرەوەی ئێران لە ناوچەکەدا دەبێت.