قەیرانی خۆراك لە ئێران؛ مەترسی برسێتی و راپەڕینی برسییەكان

سبەی

بەرزبوونەوەی بێ وێنەی نرخی خۆراك، ئێرانی خستۆتە لێواری قەیرانێكی مەترسیدار، بەشێك لە چاودێرانی سیاسی هۆشداری دەدەن لەوەی هەرچەندە ئیسرائیل نەیتوانی لە شەڕە 12 رۆژەكەیدا دەسەڵاتی ئێران بڕوخێنێت، بەڵام بەردەوام بوونی ئەم دۆخە دەتوانێت شۆڕشی برسییەكانی لێبكەوێتەوە و مەترسییەكی گەورە بۆ مانەوەی حكومەت بخولقێنێت.

ماڵپەری "دۆیچە ڤێللە"ی ئەڵمانی لە راپۆرتێكدا بە ئاماژەدان بە قەیرانی ئابووری ئێران، تیشك دەخاتە سەر كاریگەرییەكانی ئەم قەیرانە لەسەر بژێوی ژیانی هاوڵاتیان، باس لەوەدەكات دۆخەكە بەو جۆرە بەردەوام بێت ئەگەری سەرهەڵدانی شۆڕشی برسییەكان چاوەڕوانكراوە.

ماڵپەرەكە لە سەرەتای راپۆرتەكەیدا ئاماژە بە گرتەیەكی ڤیدیۆیی دەكات، كە لەلایەن ئەفسەرێكی پۆلیس لە پارێزگای كۆهگیلویە و بۆیرئەحمەد بڵاوكراوەتەوە و لە سۆشیال میدیا و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا كاردانەوەی بەرچاوی لێكەوتۆتەوە. 

لە گرتە ڤیدیۆییەكەدا ئەفسەرەكە بە ئاماژەدان بە بارودۆخی ناجێگیری ژیانی خۆی، رایدەگەیەنێت كە فشارە ئابوورییەكان لەسەری ئەوەندە زۆر بووە، تەنانەت بیری لە فرۆشتنی گورچیلەكانی كردۆتەوە.

هەڵاوسانی بەردەوام و گوشاری ژیان

حوسێن مەرعەشی، سكرتێری گشتیی حیزبی سازەندەگی لە  رۆژنامەی حیزبەكەیدا بابەتێكی بڵاوكردۆتەوە و تێیدا رایگەیاندووە: لە ماوەی دوو دەیەی رابردوودا گەشەی ئابووریی ئێران گەیشتۆتە نزیكەی 1% و تێكرای هەڵاوسانیش لە نزیكەی 21% بۆ زیاتر لە 53% لەم ساڵدا زیادی كردووە، ئاستێك كە نەك هەر توانای كڕینی خەڵكی بە توندی كەمكردۆتەوە، بەڵكو دابینكردنی دراوی بیانی بۆ هاوردەكردنی كاڵا سەرەتاییەكانی تووشی كێشەی گەورە كردووە.

مەرعەشی لە بەشێكی دیكەی وتارەكەیدا، بە ئاماژەدان بەوەی كە ئابووری ئێران لە ماوەی 20 ساڵی رابردوودا بارمتەی پرسی ئەتۆمی بووە، دەڵێت حكومەت ناچار بووە كەلوپەلی سەرەتایی بە نرخی 125 هەزار تمەن بۆ هەر دۆلارێك هاوردە بكات بۆ رێگریكردن لە برسێتی و بە مەبەستی ئەوەی لانیكەم هەندێك كاڵا لە بازاڕدا بەردەست بێت، ئەگەرچی بە نرخێكی زۆریش بێت.

"هەڵاوسانی نرخی خۆراك لە ئێران زیاتر لە دوو هێندە زیادی كردووە"

بە گوێرەی داتا فەرمی و راپۆرتە میدیاییەكان، نرخی خۆراك لە چەند مانگی رابردوودا بەرزبوونەوەی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە، بۆ نموونە لە مانگی ئەیلولی ئەمساڵدا هەڵاوسانی خۆراك لە دەوروبەری 58% بووە، كە زیاتر لە دوو هێندە زیاترە لە هەمان ماوەی ساڵی رابردوودا. ئەم جۆرە بازدانە فشاری بژێوی ژیانیان لەسەر هاوڵاتییە هەژارەكان گەیاندۆتە ئاستێكی مەترسیدار.

قەیرانی خۆراك: لە بەرزبوونەوەی نرخەوە بۆ برسێتی

بەرزبوونەوەی بێ وێنەی نرخەكان، بووەتە هۆی دروستبوونی قەیرانی خۆراك و  زانیارییە فەرمی و راپۆرتە مەیدانییەكان دەریدەخەن، زۆرێك لە بنەماڵەكان توانای كڕینی خۆراكیان نەماوە و خواردنی شیرەمەنی و گۆشت و تەنانەت دانەوێڵە بە رادەیەكی بەرچاو كەمیكردووە.

هاوكات داتا بازرگانیەكان ئاماژە بە دابەزینی بەرچاوی هاوردەكردنی خۆراكی ئاژەڵان دەكەن، ئەمەش بابەتێكە كە مەترسی لەسەر ئاسایشی خۆراك بەتایبەتی لە كەرتی كشتوكاڵ و بەرهەمهێنانی گۆشت و شیرەمەنی دروست دەكات. 

جگە لەوەش، شیكارییە مەیدانییەكان ئاماژە بەوە دەكەن، لە هەندێك ناوچەی ئێراندا بەكارهێنانی شیرەمەنی كە رۆڵێكی گرنگی هەیە لە خۆراكی منداڵاندا، بە شێوەیەكی بەرچاو دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە، بە جۆرێك كە تەنها رێژەیەكی كەمی ماڵەكان رۆژانە بەرهەمی شیرەمەنی بەكاردەهێنن و بەشێكی بەرچاو لە خێزانەكان بە هیچ شێوەیەك پرۆتین بەكارناهێنن.

هۆكارە سەرەكییەكانی قەیرانی خۆراك لە ئێران

چەندین هۆكار قەیرانی خۆراك لە ئێران زیاتر دەكەن، یەكەمیان داڕمانی بەهای دراوی نیشتمانی و بێتوانایی حكومەتە لە دەستەبەركردنی دراوی بیانی بۆ هاوردەكردن، بەهای تمەنی ئێرانی گەیشتۆتە نزمترین ئاستی لە مێژوودا و دۆلار 130 هەزار تمەنی تێپەڕاندووە، ئەمەش فشاری هەڵاوسانی لە هەموو بەشەكاندا بە تایبەت خۆراك زیاد كردووە.

دابەزینی یەدەگەكان و سنوورداركردنی ئاڵوگۆڕی دراوی بیانی، ئاڵنگاری جددی خستۆتە بەردەم حكومەت بۆ  دەستەبەركردنی دراوی بیانی پێویست بۆ هاوردەكردنی كاڵا سەرەتاییەكان. 

وشكەساڵی و قەیرانی ئاو دووەمین هۆكارە، بۆ دروستكردنی قەیرانی خۆراك، كشتوكاڵی ئێران كە زیاتر لە % 80 بۆ 90%ی ی سەرچاوە ئاوییەكانی وڵات بەكاردەهێنێت، ئێستا لە ئەنجامی وشكەساڵییەكی بێ وێنە و بەڕێوەبردنی ناكارامە لە لێواری داڕماندایە. 

كەمبوونەوەی بەرچاوی بارانبارین و دابەزینی بەرچاوی ئاستی ئاو، فشارێكی زیاتری خستۆتە سەر كەرتی كشتوكاڵ و كەمبوونەوەی بەرهەمی خۆراكی ناوخۆیی، ئاڵنگارییەك كە ئەگەر بەردەوام بێت، یەدەگی خۆراكی ناوخۆیی زیاتر لاواز دەكات.

هۆكاری سێیەم كە قەیرانی خۆراك لە ئێراندا توندتر دەكات، خۆی لە سیاسەتی ئاڵوگۆڕی دراوی بیانی و هاوردەكردنی كۆماری ئیسلامی ئێراندا دەبینێتەوە، كەمبوونەوەی سەرچاوە داراییە بیانییەكانی ئێران بە هۆی سنوورداربوونی فرۆشی نەوت، توانای حكومەت بۆ هاوردەكردنی ماددە خۆراكییەكان لە دەرەوەی وڵات بە رادەیەكی بەرچاو كەمتربووەتەوە.

كاریگەرییە كۆمەڵایەتی و ئەمنییەكان

قەیرانی خۆراك لە ئێران زیاترە لە پرسێكی ئابووری، دەشێت بە خێرایی ببێتە قەیرانێكی كۆمەڵایەتی، فشارەكان لەسەر بژێوی ژیان و بەرزبوونەوەی هەڵاوسان و كەمبوونەوەی توانای كڕین، نەك هەر مەترسی لەسەر ئاسایشی خۆراكی ملیۆنان خێزان دروست دەكات، بەڵكو لێكەوتەی كۆمەڵایەتی-سیاسیشی هەیە. 

راپۆرتەكان ئاماژە بەوە دەكەن، ناڕەزایەتی لە كەرتە جیاجیاكانی كۆمەڵگادا، لە كرێكاران و فەرمانبەرانەوە تا دەگاتە هێزی سەربازی و جێبەجێكردنی یاسا، لە زیادبووندایە و فشارە ئابوورییەكان دەتوانن دابەشبوونە كۆمەڵایەتییەكان قووڵتر بكەنەوە.

لە هەلومەرجێكی وادایە كە حسێنی مەرعەشی، سكرتێری گشتیی "حیزبی سازەندەگی" هۆشداری دەدات و دەڵێت" ئەوەی نەتەنیاهۆ نەیتوانی بە شەڕ و گوشاری سیاسی دژ بە كۆماری ئیسلامی ئێران بیكات، قەیرانی خۆراك دەتوانێت بیكات. مەرعەشی دەشڵێت" قەیرانی خۆراك توانای ئەوەی هەیە خەڵكی برسی بخاتە سەر شەقامەكان".