پیسبوونی هەوا لە ئێران لەباربردنی منداڵی زیادكردووە

سبەی

لە ماوەی ساڵانی رابردوو رێژەی لەدایكبوونی منداڵی مردوو و هاوكات لەبارچوونی نەخوازراوی منداڵ بە رادەیەیەكی ترسناك لە ئێران زیادی كردووە، بە گوێرەی بەڵگە پزیشكییەكان پیسبوونی هەوا كاریگەری راستەوخۆی هەیە لەسەری.

رۆژنامەی شەرقی ئێرانی لە راپۆرتێكدا بەناونیشانی "كێشەی پیسبوونی هەوا بۆ ژنانی دووگیان" ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، لەكاتێكدا سیاسەتە فەرمییەكانی حكومەتی ئێران پێداگری لە زیادكردنی رێژەی لەدایك بوون و گەشەی ژمارەی دانیشتوان دەكات، چەندین جار عەلی خامنەیی رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران جەختی لە پێویستی زیادبوونی زاوزێ كردۆتەوە، بەڵام پیسبوونی هەوا، وەك یەكێك لە مەترسییە گرنگەكان بۆ سەر تەندروستی ژنانی دووگیان بە رادەیەكی بەرچاو پەراوێز خراوە، لە ئەنجامیشدا ئەم مەترسییە بووەتە هەڕەشەیەكی بێدەنگ كە نەك تەنها كاریگەری لەسەر ژیانی كۆرپەلە داناوە، بەڵكوو  متمانەی گشتی بۆ سیاسەتەكانی تایبەت بە دانیشتوان بە رادەیەكی بەرچاو كەمكردۆتەوە.

ئاماری شۆكهێنەری لەبارچوونی منداڵ لە ماوەی نۆ مانگدا 

رۆژێك دوای بڵاوبوونەوەی راپۆرتەكەی رۆژنامەی شەرق، ماڵپەڕی رویداد 24 راپۆرتێكی لە ژێر ناوی "پیسبوونی هەوا و ئامارە شاراوەكانی لەبارچوونی منداڵ لە ئێران" بڵاوكردەوە، كە تێیدا بەئاماژەدان بە ئامارە فەرمییەكانی وەزارەتی تەندروستی ئێران ئاشكرای دەكات، لە ماوەی نۆ مانگدا زیاتر لە 50 هەزار منداڵ لەبارچوون و لەو نێوانەشدا 39 هەزار و 297 حاڵەت كە یەكسانە بە زیاتر لە 77%ی رێژەكە نەخوازراو بووە.

مەترسیدارترین پیسكەرەكان بۆ تەندروستی كۆرپەلە

لەكاتێكدا، بەرپرسانی حكومەتی ئێران لەبەرانبەر كاریگەری پیسبوونی هەوا بۆ لەبارچوونی منداڵ بێدەنگییان هەڵبژاردووە، بە گوێرەی  گۆڤاری پزیشكی نەیچێر بەركەوتنی ژنانی دووگیان بە گەردیلەی ورد (PM2.5)، دووەم ئۆكسیدی گۆگرد (SO2) و دووەم ئۆكسیدی نایترۆجین (NO2) لە سێ مانگی یەكەمی دووگیانیدا پەیوەندییەكی بەرچاوی بە زیادبوونی مەترسی لەباربردنی نەخوازراوی منداڵ هەیە.

لای خۆیەوە محەمەد كازم عەتاری، پزیشك و توێژەری پزیشكی كۆمەڵایەتی لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ بەشی فارسی دۆیچە ڤێللەی ئەڵمانی جەختی لەوە كردەوە، بە گوێرەی بەڵگە زانستییەكان هیچ گومانێك لە كاریگەری پیسبوونی هەوا لەسەر لەبارچوونی منداڵ نییە.

ئەو پزیشكە ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات "گەردیلەی PM2.5 مەترسیدارترین پیسكەرە بۆ تەندروستی كۆرپەلە، چونكە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی ئۆكسجین و هەوكردن و تێكچوونی گەشەی كۆرپەلە".

بەوتەی توێژەرەكە، مەترسییەكان تەنها لە PM2.5 دا سنووردار نییە، جگە لەوەش پیسكەرەكانی وەك دووەم ئۆكسیدی گۆگرد، ئۆكسیدی نایترۆجین و ئۆزۆن، راستەوخۆ پەیوەندییان بە زیادبوونی مەترسی لەباربردنی نەخوازراوی منداڵ، لەدایكبوونی پێشوەختە و لەدایكبوونی منداڵی مردوەوە هەیە.

عەتاری ئاماژە بەوەش دەكات، تەنانەت بەپێی ئەو ئامارانەی كە میدیا فەرمییەكان بڵاویان كردۆتەوە، "رۆژانە زیاتر لە دوو ملیۆن لیتر سووتەمەنی گازوایل لە زیاتر لە 15 شاری ئێران دەسوتێنرێت، ئەو پیسكەرانەش راستەوخۆ دەچنە ناو سییەكانی مرۆڤەوە، لەنێویاندا ژنانی دووگیان".

شەپۆلی نوێی پیسبوونی هەوا لە ئێران

لەماوەی چەند مانگی رابردوودا، شەپۆلی توندی پیسبوونی هەوا لە تاران و چەند شارێكی گەورەی ئێران، بووەتە هۆی داخرانی فەرمانگەی حكومی و قوتابخانەكان، پێوەرەكانی پیسبوونی هەواش لە پایتەخت چەندین جار گەیشتۆتە ئاستی پرتەقاڵی، تەنانەت سور كە ئاماژەیە بۆ دۆخی هۆشدار و مەترسیدار بۆ سەر تەندروستی هاوڵاتیان.

بەپێی ئامارەكان، لە پایتەختی ئێران، لە سەرەتای ئەمساڵەوە، هاوڵاتیان تەنها شەش رۆژ هەوایەكی  تەواو تەندروستیان هەبووە، 123 رۆژ كوالێتی هەوا قبووڵكراو و لەبەرانبەردا، 106 رۆژ ناتەندروست بووە بۆ گروپە هەستیارەكان، 12 رۆژیش وەك ناتەندروست بۆ هەمووان هەژماركراوە، دوو رۆژیش وەك زۆر ناتەندروست و دوو رۆژی دیكەش وەك مەترسیدار تۆماركراون. 

ساڵانە 54 هەزار كەس گیان لەدەست دەدەن

پیسبوونی هەوا یەكێكە لە پێنج هۆكاری سەرەكی گیان لەدەستدان لە ئێران، ساڵانە دەیان هەزار كەس بەهۆی نەخۆشییەكانی دڵ  و هەناسەدان، جەڵتەی مێشك و شێرپەنجەی سییەكانەوە گیان لەدەست دەدەن.

بە گوێرەی ئامارەكانی وەزارەتی تەندروستی ئێران، ساڵی رابردوو لەو وڵاتە نزیكەی 59 هەزار كەس بەهۆی پیسبوونی هەواوە گیانیان لەدەستداوە كە رۆژانە 161 كەس دەكات.